هپاتیت دومین عامل شایع مرگومیر ناشی از عفونت در سراسر جهان محسوب میشود و شانس ابتلای انسان به هپاتیت در مقایسه با ویروس HIV حدودا ۹ برابر بیشتر است. با اینحال هپاتیت یک نگرانی بزرگ برای سلامتی جمعیت جهان بهشمار میرود. اخیرا سازمان بهداشت جهانی با اتخاذ تدابیری، پیشگیری از بیماری هپاتیت ویروسی را بهعنوان بخشی از اهداف توسعه پایدار تا سال ۲۰۳۰ تعریف کرد. بدینترتیب اکنون پیشگیری از هپاتیت به یکی از اولویتهای این نهاد تبدیل شده است.
بر اساس اظهارات سازمان بهداشت جهانی (WHO) در صورت تحقق سرمایهگذاری ۶ میلیارد دلاری در هر سال، بیماری هپاتیت میتواند تا سال ۲۰۳۰ بهطور کامل ریشهکن شود.
- هپاتیت چیست؟
هپاتیت بهعنوان بیماری التهاب کبدی شناخته میشود. این بیماری بعضا میتواند موجب بروز فیبروز، سیروز یا حتی سرطان کبد شود. اگرچه اصلیترین عامل بروز این بیماری، عفونت ویروسی است؛ اما قرارگیری انسان در معرض مواد سمی (الکل، داروها و مواردی از ایندست) یا بیماریهای سیستم خودایمنی بدن نیز میتواند موجب ابتلا به هپاتیت شود.
ویروسهای هپاتیت در ۵ گروه مختلف با اسامی A، B، C، D و E طبقهبندی میشوند. ویروسهای هپاتیت A و E عموما از طریق مصرف آب یا موادغذایی آلوده منتقل میشوند؛ در حالیکه ویروسهای نوع B، C و D از طریق تماس والدین با مایعات بدن فرد مبتلا منتشر خواهند شد. هپاتیتهای A و E معمولا بهعنوان عفونتهای خود محدودکننده ضعیف در نظر گرفته میشوند؛ در حالیکه ویروسهای هپاتیت B و C از نظر ماهیتی مزمن بوده و غالبا به سیروز یا سرطان کبد منجر خواهند شد.
- میزان شیوع هپاتیت به چه اندازه است؟
هپاتیت ویروسی هر ساله موجب مرگ حدودا ۱.۴ میلیون انسان در سراسر جهان میشود. ویروسهای هپاتیت B و C عامل حدودا ۹۰ درصد این مرگومیرها هستند و ۱۰ درصد باقیمانده از سایر گونههای هپاتیت ناشی میشوند. هپاتیت B یکی از کشندهترین و شایعترین بیماریهای عفونی در جهان بهشمار میرود. اکنون حدودا یکسوم جمعیت جهان، آلوده به ویروس هپاتیت B هستند.
بر اساس برآوردهای جهانی، عفونت مزمن هپاتیت C حدودا ۷۱ میلیون نفر را تحتتاثیر قرار داده و ریسک ابتلای آنها به سیروز کبدی و سرطان کبد را افزایش میدهد. به گفته سازمان بهداشت جهانی، بیماری هپاتیت تا حدود زیادی قابل پیشگیری و درمان است. این موضوع مشخصا در خصوص ویروس هپاتیت C صادق خواهد بود.
هپاتیت A
هپاتیت A عمدتا از طریق مدفوع یا بزاق دهان و یا بهدلیل مصرف موادغذایی یا آب آلوده از فردی به فرد دیگر منتقل میشود. لذا به منظور پیشگیری از عدم ابتلا به این ویروس بایستی پس از هر نوبت رفتن به دستشویی یا قرار گرفتن در معرض خون، مدفوع یا سایر مایعات بدن افراد آلوده، دستهای خود را به دقت و با آب و صابون بشویید. بعلاوه بایستی از مصرف آبهای تصفیه نشده، موادغذایی خام یا نیمهپخته، غذاهای خیابانی و محصولات لبنی غیر پاستوریزه اجتناب کرد.
واکسیناسیون بهترین روش جهت پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت A است. کلیه کودکان با سن بالاتر از ۱ سال بایستی واکسن هپاتیت A را تزریق نمایند. مقاومت در برابر ویروس حدودا ۴ هفته پس از دریافت نخستین دوز واکسن آغاز میشود. اثر حفاظتی نیز بهطور معمول برای حداقل ۲۰ سال ادامه خواهد یافت.
هپاتیت B
قرارگیری در معرض خون آلوده، مایع منی یا سایر مایعات بدن شخص بیمار بهعنوان اصلیترین دلایل انتقال ویروس هپاتیت B شناخته میشوند. یک مادر بیمار هنگام تولد نوزاد خود میتواند این ویروس را به وی منتقل نماید. بسته به سن فرد مبتلا، ویروس هپاتیت B میتواند حاد یا مزمن باشد. ریسک تبدیل شدن ویروس به عفونت مزمن در نوزادان حدودا معادل ۹۰ درصد است؛ در حالیکه این احتمال در بزرگسالان تنها بین ۲ تا ۶ درصد خواهد بود.
به منظور پیشگیری از قرار گرفتن در معرض خون یا سایر مایعات آلوده بدن بیمار بایستی از بهکارگیری لوازم شخصی نظیر تیغ اصلاح، مسواک یا ابزارهای تزریق دارو نظیر سرنگ و سوزن اجتناب کرد. همچنین ممانعت از رابطه جنسی حفاظت نشده نیز ضروری است؛ چرا که این ویروس از طریق مایع منی نیز منتقل میشود.
واکسیناسیون بهترین روش پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت B محسوب میشود. بهطور کلی واکسیناسیون از طریق ۳ تزریق عضلانی انجام میشود و دوزهای دوم و سوم بهترتیب ۱ و ۶ ماه پس از نخستین نوبت تزریق واکسن تجویز میشوند. نوزادانی که در سنین کمتر از ۶ ماهگی این واکسن را دریافت نمودهاند؛ معمولا برای مدت حداقل ۳۰ سال در برابر آن مقاوم خواهند بود.
هپاتیت C
تماس با خون آلوده، شایعترین روش انتقال ویروس هپاتیت C بهشمار میرود. این ویروس نهایتا در ۷۰ تا ۸۵ درصد مبتلایان به حالت مزمن تبدیل میشود. عفونت مزمن هپاتیت C میتواند زندگی فرد مبتلا را به خطر بیندازد. متاسفانه واکسن مربوط به این ویروس هنوز تولید نشده است. خودداری از عادات خطرناک مانند استفاده از سرنگ مشترک بهعنوان بهترین روش پیشگیری از این بیماری شناخته میشود.
هپاتیت D
هپاتیت D یک عفونت نسبتا نامتعارف کبدی است که از طریق تماس مخاطی با خون آلوده منتقل میشود. این بیماری صرفا در مبتلایان به ویروس هپاتیت B رویت میشود؛ چرا که ویروس هپاتیت D به منظور تکثیر در سلول میزبان به کمک ویروس هپاتیت B احتیاج دارد.
اگرچه برای ویروس هپاتیت D هیچگونه واکسنی ارائه نشده است؛ اما با تزریق واکسن هپاتیت B میتوان از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.
هپاتیت E
هپاتیت E معمولا از طریق آب یا غذای آلوده منتقل میشود. این ویروس هیچگونه عفونت مزمنی ایجاد نمیکند و اکثرا در کشورهای در حال توسعه شایع است. سازمان بهداشت جهانی هنوز عرضه واکسن برای ویروس هپاتیت E را تائید نکرده است؛ لذا بهترین روش پیشگیری از این بیماری، خودداری از مصرف آب یا موادغذایی مشکوک و آلوده خواهد بود.