تشخیص دلایل بروز افسردگی توسط محققان، پزشکان و روان‌شناسان، فرآیندی بسیار پیچیده است. میان خصوصیات ژنتیکی و عوامل زمینه‌ساز افسردگی نوعی رابطه پیچیده وجود دارد. شنیدن اصطلاح ژن افسردگی احتمالا موجب نگرانی برخی افراد خواهد شد؛ با این‌حال برخورداری از استعداد ژنتیکی لزوما به‌معنای ابتلای انسان به افسردگی نخواهد بود. بر اساس یافته‌های محققان، تاثیرات متقابل ژن‌ها و سایر عوامل (نظیر محیط و آسیب‌های روحی)، تعیین‌کننده ابتلای احتمالی انسان به افسردگی هستند.
نقش فاکتور ژنتیک در افسردگی
مطالعات انجام شده از نقش موثر ژن‌ها در ابعاد مختلف سلامتی و خصوصا بروز افسردگی حکایت دارند. افرادی‌که یکی از خویشاوندان درجه ۱ آن‌ها (شامل والدین، خواهر، برادر و فرزند) مبتلا به افسردگی هستند؛ در طول حیات خود با احتمال بیش‌تری دچار علائم افسردگی می‌شوند. اگرچه بایستی خاطرنشان کرد که عدم ابتلای اقوام درجه ۱ به افسردگی به‌معنای کاهش ریسک افسردگی در یک انسان نخواهد بود. مطالعات انجام شده روی دوقلوها طی دهه‌های گذشته نشان دادند که نوعی مولفه ارثی در بروز افسردگی تاثیرگذار است. همچنین بر اساس برخی پژوهش‌ها، تاثیر عوامل ژنتیکی مرتبط با افسردگی در زنان بیشتر از مردان است.
متغیرهای ژنتیکی
وراثت با عوامل متعددی ارتباط دارد و ژن‌های فردی تنها نمونه‌ای از آن‌ها به‌شمار می‌روند. محققان هنگام مطالعه پیرامون افسردگی و سایر ابعاد سلامت بدن به‌دنبال تغییر ژن‌هایی موسوم به متغیرها هستند. این متغیرها بر اساس تاثیرات احتمالی بر ژن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند.
رنگ چشم نمونه‌ای از تاثیرات ژن‌ها در بدن محسوب می‌شود. تغییرات برخی ژن‌های خاص بر تولید ملانین تاثیر گذاشته و این موضوع در کنار چند ژن دیگر، رنگ چشم انسان را تعیین می‌کنند. در یک خانواده، والدین با توجه به رنگ چشمان خود می‌توانند رنگ چشم فرزندان خود را پیش‌بینی نمایند. با این‌حال چنین گمانه‌زنی‌هایی قطعی نیستند؛ چرا که والدین چشم آبی می‌توانند صاحب فرزندی با چشم قهوه‌ای رنگ شوند. تاثیر ژنتیک و وراثت بر خصوصیات ظاهرا ساده نظیر رنگ چشم بسیار پیچیده است. محققان بر این باورند که فرآیند فوق در خصوص حالات افسردگی به‌مراتب پیچیده‌تر است.
افسردگی و متغیرها
به‌طور کلی شانس ژن‌های خوش‌خیم برای تبدیل شدن به ژن‌های موثر در بیماری‌ها نسبت به ژن‌های معیوب کمتر است. با تغییر یک ژن مرتبط با بیماری، تاثیر آن ژن در ابتلای انسان افزایش یا کاهش پیدا می‌کند. در واقع یک عامل ژنتیکی می‌تواند موجب افزایش ریسک ابتلای انسان به بیماری‌های مرتبط با آن ژن شود.
مطالعات گسترده روی ژن‌ها از وجود ارتباط احتمالی میان خصوصیات ژنتیکی و اختلالات عمده افسردگی حکایت دارند. در سال ۲۰۱۷ محققان موفق به کشف ۲ گونه ژنتیکی مرتبط با افسردگی شدند. پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ در ژورنال Nature Geneticsمنتشر شد به چند گونه ژنی مرتبط با حالات افسردگی و تغییرات ساختاری مغز اشاره دارد. با این‌حال نقش قطعی ژن‌ها در بروز اختلالات افسردگی هنوز به اثبات نرسیده است. محققان بر این باورند که نقش عوامل ژنتیکی در بروز افسردگی بسیار ناچیز است. ژن‌ها با روش‌های مختلف وراثتی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند؛ بنابراین وراثت یکی از عوامل موثر بر استعداد ژنتیکی انسان به‌شمار می‌آید.
آیا عوامل ژنتیکی در درمان افسردگی تاثیرگذار هستند؟
افسردگی از طریق دارو، روان درمانی و روش‌های رفتارشناختی قابل درمان است. در درمان برخی افراد از متدهای ترکیبی استفاده می‌شود. ژن‌ها می‌توانند در کیفیت عملکرد یک روش درمانی تاثیرگذار باشند. به‌عنوان مثال برخی تحقیقات از نقش ژن‌ها در میزان جذب داروها توسط بدن و میزان بهره‌وری و دفع داروها از بدن حکایت دارند. همچنین برخی ژن‌ها بر سرعت و کیفیت متابولیسم داروها در بدن تاثیر می‌گذارند. درک نحوه تاثیر عوامل ژنتیکی بر داروهای ضد افسردگی کماکان نیازمند انجام پژوهش‌های بیشتر است.
صرف‌نظر از عوامل ژنتیکی همواره بایستی به‌خاطر داشت که درمان افسردگی یک فرآیند زمانبر خواهد بود. یافتن روش درمانی مناسب مستلزم نوعی آزمایش و خطا یا تغییر تدریجی برنامه درمانی در گذر زمان است. پیش از مصرف داروهای ضد افسردگی، اطلاعات مربوط به داروهای شیمیایی و گیاهی یا ویتامین‌های دریافتی خود را با پزشک در میان بگذارید. این خوراکی‌ها می‌توانند عملکرد داروهای ضد افسردگی را مختل نمایند. در طی فرآیند درمان، کلیه عوارض احتمالی داروها را به پزشک خود اطلاع دهید.
آیا فرزندان افراد افسرده نیز دچار افسردگی خواهند شد؟
مبتلایان به افسردگی احتمالا از انتقال بیماری خود به فرزندشان نگران هستند. ژنتیک تنها عامل تعیین‌کننده در ابتلای افراد به افسردگی محسوب نمی‌شود. فرزندان افراد مبتلا به افسردگی احتمالا از استعداد ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری برخوردار هستند؛ اما لزوما دچار افسردگی نخواهند شد. برخی فاکتورها شامل عوامل محیطی و محرک‌ها بر این پدیده تاثیرگذار هستند. از سوی دیگر، عدم وجود اختلالات افسردگی در اعضای یک خانواده و فقدان استعداد ژنتیکی لزوما تضمین‌کننده عدم ابتلای فرزندان به افسردگی نخواهد بود.
سایر علل افسردگی
- ساختار شیمیایی مغز
میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی در افراد مبتلا به افسردگی بعضا نسبت به سایر افراد کمتر است. این هورمون‌ها بر روحیه و خلق‌وخوی انسان تاثیر می‌گذارند. همچنین نوسانات هورمونی ناشی از زایمان، اختلالات تیروئیدی و یائسگی نیز در تشدید علائم افسردگی موثر خواهند بود؛ خصوصا اگر فرد از استعداد ژنتیکی در این زمینه برخوردار باشد.
- استرس شدید،تغییر خلق‌وخو و ضربات روحی می‌توانند زمینه‌ساز ابتلای انسان به افسردگی باشند.
- استعداد ژنتیکی، ریسک ابتلای انسان به افسردگی و افزایش طول دوره علائم آن‌را تشدید می‌کند.
البته بایستی به این نکته توجه داشت که تمامی انسان‌ها می‌توانند دچار افسردگی شوند؛ حتی اگر زمینه‌های ژنتیکی در آن‌ها آشکار نباشند.