نتایج پژوهش جدیدی که در روز ۱۳ ژانویه سال ۲۰۲۰ در ژورنال آنلاین JAMA Pediatrics منتشر شده است؛ نشان می‌دهد مادرانی که در دوران حاملگی خود طی چندین ماه دچار استرس روانی بوده‌اند احتمالا صاحب فرزندانی با رشد غیرطبیعی مغز در برخی مناطق خواهند شد. در حال حاضر مشخص شده که نوزادان مبتلا به نارسایی قلبی مادرزادی غالبا با مشکل رشد غیرطبیعی مغز دست‌به‌گریبان هستند.
مطالعه انجام شده توسط بیمارستان ملی کودکان هشدار می‌دهد که مادران باردار به منظور پیشگیری از بروز آسیب‌های مغزی به جنین بایستی در تست‌های غربالگری روانی پیش از زایمان شرکت کنند.
تصویر کالر داپلر فراصوت از مغز جنین
بیماری مادرزادی قلب (CHD) شایع‌ترین ناهنجاری مادرزادی جنین محسوب می‌شود. این بیماری به انواع نواقص ساختاری در قلب جنین اشاره دارد. پژوهش فوق بر مبنای غربالگری زنان بارداری انجام شده که نوزادان آنها دچار نواقص قلبی قابل‌توجهی هستند. بر اساس یافته‌های محققان، زنان باردار عموما دارای پریشانی روانی فراوانی هستند. به‌طور کلی مشکلات روانی جزو شایع‌ترین عوارض بارداری به‌شمار می‌روند. این اختلالات در دوران پیش از زایمان یا طی نخستین سال پس از زایمان در بیش از ۲۰ درصد مادران مشاهده می‌شوند. اگرچه با تولد یک نوزاد مبتلا به نارسایی قلبی تقریبا ۴۰ درصد مادران با عوارض روانی نظیر استرس شدید مواجه خواهند شد.
پژوهش فوق بر روی ۹۲ زن با حاملگی طبیعی و ۴۸ زن که نوزادان آنها به بیماری CHD مبتلا بودند انجام شد. محققان با استفاده از ابزارهای غربالگری تست شده و استاندارد شامل مقیاس استرس درک شده، پرسش‌نامه حالت رگه اضطراب اسپیل‌برگر و شاخص افسردگی پس از زایمان ادینبورگ به غربالگری زنان از جنبه استرس و اضطراب پرداختند. نتایج به‌دست آمده نشان داد که تعداد زیادی از این زنان، استرس شدیدی را تجربه کرده‌اند. همچنین در حد فاصل هفته‌های ۲۱ تا ۴۰ حاملگی از ۱۴۰ جنین با روش MRI تصویربرداری شد. این فرآیند مجموعا ۲۲۳ جلسه زمان برد و در جریان آن، حجم کلی مغز جنین‌ها بر حسب واحد سانتی‌متر مکعب اندازه‌گیری شد. بعلاوه حجم مناطق خاصی از مغز شامل مخچه، ساقه مغز و هیپوکامپ در هر ۲ طرف سر نیز مورد ارزیابی قرار گرفت.
دانشمندان در کمال تعجب دریافتند که وضعیت روانی پر استرس زنان باردار بر جنین داخل رحم آنها نیز تاثیر می‌گذارد. در نتیجه مناطقی از مغز که در فرآیند یادگیری طبیعی، هماهنگی، پیشرفت اجتماعی و یادگیری رفتاری موثر هستند؛ دچار نوعی اختلال رشدی می‌شوند. این مطالعه از وجود ارتباط میان بیماری CHD در جنین و احساس استرس، افسردگی و اضطراب در مادران باردار حکایت دارد. بر این اساس، ریسک تولد نوزادان مبتلا به CHD در مادران دچار استرس، افسردگی و اضطراب به‌ترتیب معادل ۶۵، ۲۹ و ۴۴ درصد است؛ در حالی‌که چنین ریسکی برای سایر مادران به‌ترتیب برابر با ۲۷، ۹ و ۲۶ درصد خواهد بود. استرس و اضطراب مادر طی ۳ ماهه دوم بارداری موجب کاهش حجم هیپوکامپ و مخچه در نوزادانی شد که پیش‌تر ابتلای آنها به اختلال CHD اعلام شده بود. این مشکل مناطق ویژه‌ای از بخش داخلی مغز شامل منطقه جلویی هیپوکامپ چپ، قسمت تحتانی هیپوکامپ راست و مناطق مشخصی از لوب چپ مخچه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
کاهش میزان رشد این مناطق از مغز بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که هیپوکامپ در مدیریت حافظه و یادگیری نقش بسزایی دارد. عملکرد مخچه در حفظ تعادل و هماهنگی حرکات و انسجام اقدامات اجتماعی و رفتاری انسان موثر است. یافته‌های پیشین نشان می‌دهند که استرس به آسانی عملکرد هیپوکامپ را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. در دوران حاملگی، قسمت‌های در حال رشد مغز نسبت به سایر مناطق آسیب‌پذیرتر هستند و اختلال CHD نیز احتمالا در همین دوره تشخیص داده می‌شود. در طول ۳ ماهه سوم بارداری، سرعت رشد مخچه از سایر بخش‌های مغز بالاتر است و استرس بیش از اندازه مادر می‌تواند بر رشد این ناحیه تاثیر منفی بگذارد.
محققان خاطرنشان کردند که زنان مورد مطالعه در هر ۲ گروه فاقد سابقه قبلی افسردگی و اضطراب بودند و از هیچ‌گونه درمان دارویی نیز استفاده نمی‌کردند. هیچ‌یک از این افراد برای درمان نزد متخصص بهداشت روان مراجعه نکرده‌اند و اکثر آنها افرادی تحصیل‌کرده هستند. بیش از ۸۰ درصد خانم‌های مورد مطالعه دارای تحصیلات دانشگاهی و ۷۵ درصد از آنها متخصص بودند. این پدیده بدان معناست که جامعه آماری مورد مطالعه احتمالا از زمینه کافی برای ابتلا به افسردگی و اضطراب برخوردار بوده‌اند.
لذا پژوهش فوق نشان می‌دهد که کلیه زنان باردار بایستی در تست‌های غربالگری اضطراب و استرس به‌صورت منظم شرکت نموده و از راهکارهای مناسب جهت مقابله با آنها بهره‌مند شوند. استرس در دوران بارداری همانند سمی است که بر سلامت مادر و جنین تاثیر منفی می‌گذارد. محققان امیدوارند که تست‌های غربالگری استرس به روشی استاندارد در سراسر جهان تبدیل شوند.
این مطالعه به مسئولیت سنگین مادر برای مواجهه با عوامل استرس‌زا در دوران حاملگی اشاره می‌کند؛ لذا مادران بایستی در همان ماه‌های ابتدایی بارداری، علائم استرس خود را شناسایی و مدیریت نمایند. روش رفتارشناختی یکی از راهکارهای درمانی مناسب برای کاهش پریشانی روانی در دوران حاملگی به‌شمار می‌رود.