اختلال دو قطبی صرفا بهمعنای وجود نوسانات خلقی در انسان نیست؛ بلکه یک مشکل روانی جدی است که پیشتر از آن تحتعنوان جنون یا دیوانگی یاد میشد. اختلال دو قطبی شامل ۲ گونه مختلف است که بر اساس شدت و ماهیت علائم قابل تشخیص هستند.
- دو قطبی نوع اول
برخی افراد دو قطبی در زندگی خود حداقل برای یکبار حالت جنون (مانیا) را تجربه نمودهاند. اکثریت قریب به اتفاق این افراد طی زندگی خود با طیف گستردهای از حالات افسردگی مواجه میشوند.
- دو قطبی نوع دوم
افراد این طیف حداقل بخشی از علائم هایپومانیا (گونه کمخطرتر مانیا) و یک عارضه عمده افسردگی را تجربه میکنند.
ارزیابی علائم
آزمایش خون یا تصویربرداری به تشخیص اختلال دو قطبی کمک نمیکند؛ اما به منظور کنترل علائم این بیماری معمولا برخی توصیههای پزشکی ارائه میشود. برای تشخیص اختلال، فرد بایستی دارای معیارهای پیشتر اعلام شده باشد و توسط یک روانپزشک مورد معاینه قرار گیرد. علائم اختلال دو قطبی در زنان و مردان یکسان است؛ اما نقشهای جنسیتی و اجتماعی میتوانند بر کیفیت بروز این علائم یا برداشت افراد از آنها تاثیرگذار باشند.
علائم جنون (مانیا) دو قطبی
حالات جنون حداقل برای مدت ۷ روز ادامه خواهند یافت. حالات هایپومانیا نیز علائم مشابهی دارند؛ اما در این وضعیت، عملکرد فرد به شکل قابلتوجهی مختل نشده و علائم روانپریشی نیز مشاهده نمیشود. علائم حالت مانیا یا هایپومانیا عبارتند از:
- کاهش میزان نیاز به خواب
- صحبت کردن بیش از حد (پرحرفی)
- حواسپرتی سریع و آسان
- تحرک بدنی و حرکات بیوقفه
- افزایش میل جنسی
- رفتارهای تکانشی خطرناک نظیر عیاشی و قمار
- خود بزرگبینی و رفتارهای نامناسب
- تحریکپذیری بالا، حس خصومت یا پرخاشگری
- هذیان یا توهم
علائم افسردگی دو قطبی
طی یک دوره افسردگی، فرد احتمالا علائم زیر را تجربه خواهد کرد:
- گریههای بیدلیل یا غم و اندوه طولانی مدت
- احساس گناه یا ناامیدی
- از دست دادن اشتیاق نسبت به فعالیتهایی که در گذشته بسیار لذتبخش بودند
- خستگی شدید و ناتوانی در خارج شدن از رختخواب
- از دست دادن علاقه و بیاهمیتی نسبت به سلامت، تغذیه و ظاهر بدن
- تمرکز دشوار و بروز مشکل در بهخاطر سپردن امور
- خوابیدن بیش از اندازه یا بروز اختلالات خواب
- افکار خودکشی یا انگیزه برای آسیب رساندن به خود
مشکلات مربوط به مهارتهای شناختی مانند مشکلات حافظه کوتاه مدت، عدم تمرکز و بیاحتیاطی احتمالا نخستین علائم مشهود در مبتلایان به افسردگی دو قطبی محسوب میشوند. این علائم میتوانند عملکرد فرد را مختل و اجرای کامل کارها را دشوار نمایند.
علائم جسمانی مرتبط با افسردگی
افراد در زمان بروز حالات افسردگی احتمالا دردهای جسمانی مبهمی را تجربه خواهند کرد. تغییرات وزن نیز پدیدهای متداول است؛ چرا که تمایل فرد به خوردن غذا افزایش یا کاهش یافته و در نتیجه وی دچار اضافه وزن یا کمبود وزن خواهد شد. تحریک روانی، افزایش فعالیت ناشی از فشار روانی و کاهش سرعت فعالیتهای ذهنی و بدنی، سایر علائم معمول مرتبط با افسردگی بهشمار میروند.
تشخیص افتراقی
به منظور تشخیص اختلال دو قطبی معیارهای مشخصی پیشنهاد شده است؛ اما حتی با وجود این معیارها نیز تشخیص اختلال دو قطبی کار آسانی نیست. برخی اختلالات روانی با علائمی مشابه اختلال دو قطبی عبارتند از:
- اختلال کمتوجهی- بیش فعالی (ADHD)
فعالیت بیش از اندازه و حواسپرتی ۲ علامت شایع اختلال ADHD بهشمار میروند. با اینحال علائم مذکور در کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی نیز بهوضوح قابل رویت هستند.
- اعتیاد به الکل و سوء مصرف مواد مخدر
اعتیاد به الکل و سوء مصرف مواد مخدر در مبتلایان به اختلال دو قطبی امری شایع است. مصرف برخی مخدرها موجب بروز علائم توهم یا اختلالات خواب میشود؛ نشانههایی که در مبتلایان به اختلال دو قطبی نیز به وفور قابل مشاهده هستند. بعلاوه الکل میتواند مکانیسم عملکرد داروهای درمان اختلال دو قطبی را تحتتاثیر قرار دهد.
- اختلال شخصیت مرزی
تحریکپذیری، افکار خودکشی، واکنشهای خلقی شدید و عصبانیت ناگهانی از جمله معیارهای تشخیص اختلال شخصیت مرزی بهشمار میروند. تمامی این علائم در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی نیز مشهود هستند.
- اختلال هذیان
توهم غیر خیالی یکی از ویژگیهای بارز اختلال هذیان محسوب میشود. این توهمات به لحاظ ماهیتی امکانپذیر هستند. اختلال هذیان میتواند با برخی حالات رفتاری خاص برای مدتی محدود نیز همراه شود.
- افسردگی
مانیا و هایپومانیا تنها معیارهایی هستند که اختلال افسردگی تک قطبی را از اختلال دو قطبی متمایز میکنند. چنانچه یک فرد افسرده دچار حالت مانیا شود؛ در اینصورت ابتلای وی به اختلال دو قطبی تائید خواهد شد. در بسیاری از مواقع هنگام تجویز داروهای ضد افسردگی برای فرد بیمار، ابتلای وی به اختلال دو قطبی نیز تشخیص داده میشود.
- اختلالات خوردن
برخی مبتلایان به اختلال دو قطبی احتمالا با اختلالات خوردن نیز مواجه میشوند. اختلالات خوردن موجب بروز حالات افسردگی، اضطراب و تحریکپذیری خواهند شد. Anorexia nervosa نوعی اختلال خوردن است که با ترس شدید از افزایش وزن یا چاقی شناخته میشود. افراد مبتلا به این اختلال در ۸۵ درصد مواقع از وزن کمتری نسبت به افراد عادی برخوردار هستند.
این اختلال با حملات هراسی مکرر و خودبهخودی شناخته میشود. این اختلال غالبا با تغییر خلقوخو و سایر اختلالات روانی همراه است. حملات هراس در مبتلایان به اختلال دو قطبی نیز امری شایع بهشمار میرود.
- اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی است که باعث بروز مشکلات جدی در شناخت (تفکر)، رفتارها و احساسات انسان میشود. علائم این اختلال در ۲ طیف مثبت و منفی طبقهبندی میشوند. علائم مثبت شامل هذیان، توهم، گفتار و تفکرات بینظم، رفتار ناهماهنگ و روحیه نامناسب است. علائم منفی نیز شامل احساسات سطحی، کمحرفی و کاهش رفتارهای هدفمند است. علائم اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی بهراحتی با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند.
چالشهای تشخیصی
تفسیر معیارهای اختلال دو قطبی تا حدود زیادی انتزاعی است. بر اساس نتایج یک پژوهش در سال ۲۰۱۸، ۶۰ درصد افراد مبتلا به افسردگی مکرر در واقع به اختلال دو قطبی دچار هستند. از سوی دیگر تشخیص نادرست اختلال دو قطبی نیز موضوعی نگرانکننده است. نتایج یک پژوهش در سال ۲۰۱۰ نشان داد که از ۵۲۸ فرد ظاهرا مبتلا به اختلال دو قطبی تنها ۴۷.۶ درصد آنها واقعا دچار علائم تشخیصی بودهاند.
اگرچه علائم روانی یکی از معیارهای تمایز اختلال دو قطبی نوع اول (مانیا) و نوع دوم (هایپومانیا) بهشمار میرود؛ اما یک فرد مبتلا به اختلال دو قطبی نوع دوم در کنار مواجهه با حالات افسردگی میتواند دچار توهم یا هذیان نیز شود.