حدودا ۶۵ درصد از مبتلایان به اختلال دو قطبی در سنین پیش از ۱۸ سالگی با علائم آن مواجه می‌شوند. لذا اگرچه این اختلال غالبا در بزرگسالان مشاهده می‌شود؛ اما کودکان نیز در هر سنی می‌توانند به اختلال دو قطبی دچار شوند. علائم اختلال دو قطبی در کودکان نسبت به افرادی‌که در بزرگسالی به این مشکل دچار شده‌اند؛ به‌مراتب شدیدتر است. مداخله زودهنگام یکی از فاکتورهای کلیدی برای کنترل علائم این بیماری به‌شمار می‌رود.
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دو قطبی، تغییرات شدید خلقی و رفتاری را تجربه می‌کنند. ارزیابی و تشخیص میزان شدت علائم بیماری امری دشوار است؛ لذا بدین منظور بایستی ۳ فاکتور اساسی شامل عملکرد، احساسات و خانواده را مد نظر قرار داد.
عملکرد
در خصوص عملکرد فرزند خود به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
- آیا رفتارهای مشکل‌ساز کودک در عملکرد روزمره وی تاثیرگذار است؟
- آیا او می‌تواند با سایر کودکان همسن و سال خود بازی کند؟
- آیا او به‌صورت منظم در مدرسه حاضر می‌شود؟
- آیا نیازمندی‌های لازم برای رفع مشکلات وی از نیازهای سایر اعضای خانواده فراتر رفته است؟
احساسات
در خصوص احساسات فرزند خود بایستی پاسخ پرسش‌های زیر را پیدا کنید:
- آیا کودک شما احساس می‌کند که با مشکلی مواجه شده است؟
- آیا وی هنگام انجام فعالیت‌های معمول برای سایر کودکان همسن خود دچار مشغله بیش از اندازه می‌شود؟
- آیا فرزند شما در خصوص موضوعاتی نگران است که کودکان دیگر حتی به آن‌ها فکر هم نمی‌کنند؟
خانواده
- آیا در کودکان خانواده شما سابقه ابتلا به بیماری‌های ذهنی و روانی وجود دارد؟
علائم
چنان‌چه پاسخ شما به حداقل ۲ آیتم از موارد سه‌گانه فوق مثبت است؛ در این‌صورت احتمالا با علائم ویژه اختلال دو قطبی تا حدودی آشنا هستید. متخصصان در خصوص علائم دقیق اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان با یکدیگر اختلاف نظر دارند؛ چرا که این علائم ظاهرا متفاوت با نشانه‌های بیماری در بزرگسالان هستند. با این‌حال برخی علائم احتمالی اختلال دو قطبی عبارتند از:
- اضطراب جدایی
- طغیان‌ها و تنش‌های خفیف انفجاری (که تا چندین ساعت ادامه دارند)
- تحریک‌پذیری علامت‌گذاری شده
- رفتار متناقض
- نوسانات روحی مکرر
- حواس‌پرتی
- بیش فعالی
- درگیر شدن در پروژه‌ها و فعالیت‌های متعدد به‌صورت همزمان
- برخورداری از انرژی بیشتر نسبت به سایرین
- نیاز کمتر به خواب
- بی‌قراری
- احساس بی‌حوصلگی و بی‌حالی
- افکار رقابتی
- رفتارهای خشونت‌آمیز
- بزرگنمایی واقعیات
- رفتارهای مخاطره‌آمیز
- افسردگی
- ضعف احساس اعتماد به نفس
- بیدار شدن دشوار از خواب هنگام صبح
- وحشت شبانه
- گفتار سریع و تحت فشار
- تفکر پیرامون مقوله‌های مرگ و خودکشی
تشخیص
چنان‌چه تصور می‌کنید کودک شما دچار اختلال دو قطبی است؛ در این‌صورت حتما با پزشک مشورت نموده و برای اظهار نگرانی‌های خود زمان‌هایی را در نظر بگیرید. پزشک به منظور انجام ارزیابی‌های تکمیلی احتمالا شما را به یکی از مراکز ارائه خدمات روان‌درمانی ارجاع خواهد داد. یک متخصص بهداشت روان به منظور دستیابی به تصویری کامل از علائم و نشانه‌ها احتمالا با شما و کودکتان مصاحبه خواهد کرد. بنابراین هیچ‌گونه تست آزمایشگاهی جهت تشخیص اختلال دو قطبی وجود ندارد.
برخی اختلالات نظیر افسردگی و ADHD احتمالا دارای علائم مشابهی هستند؛ لذا به منظور تشخیص درست اختلالات بایستی اطلاعات لازم پیرامون خلق‌وخوی فرزند، الگوهای خواب، سطح انرژی و سوابق رفتاری وی را گردآوری نمایید.
درمان
اختلال دو قطبی بایستی طی دوران زندگی فرد کنترل شود. فرآیند درمان احتمالا زمانبر بوده و تیم معالجه‌کننده از متدهای درمانی زیر استفاده خواهند کرد:
- دارو: پزشک به منظور تثبیت وضعیت روحی کودک اقدام به تجویز برخی داروها می‌کند. این داروها احتمالا دارای برخی عوارض جانبی هستند و یافتن داروی مناسب و دوز مطلوب آن نیز مدتی زمان خواهد برد.
- گفتار درمانی: درمانگر احتمالا در زمینه راهکارهای مقابله‌ای مدیریت علائم اختلال دو قطبی، آموزش‌هایی را در اختیار کودک قرار خواهد داد. فرآیند درمان غالبا کلیه اعضای خانواده را شامل می‌شود. درمان خانوادگی احتمالا به حل مشکلات روابط، مدیریت رفتار یا ارائه راهکارهای کمکی به کلیه اعضای خانواده جهت مقابله با علائم بیماری می‌پردازد.
در صورت مواجهه کودک مبتلا به اختلال دو قطبی با خطرات امنیتی خاص نظیر روان‌پریشی، تفکر آسیب زدن به خود یا خودکشی احتمالا وی بایستی برای مدتی در یک بیمارستان روانی بستری شود.
مخاطرات پیش روی نوجوانان
نوجوانان همواره در معرض رفتارهای پرخطر هستند؛ اما ابتلای نوجوان به اختلال دو قطبی می‌تواند تبعات زیانباری نظیر سوء مصرف موادمخدر یا شکل‌گیری افکار خودکشی را در پی داشته باشد. مبتلایان به اختلال دو قطبی بیش از سایر بیماران روانی در معرض خطر خودکشی قرار دارند.
مطالعات نشان می‌دهند که ۲۵ تا ۶۰ درصد بزرگسالان مبتلا به اختلال دو قطبی حداقل یکبار اقدام به خودکشی می‌کنند و ۸ تا ۱۹ درصد مبتلایان به اختلال دو قطبی بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. بر اساس مطالعات انجام شده، ۷۲ درصد نوجوانان مبتلا به اختلال دو قطبی در مقطعی از زندگی به خودکشی فکر می‌کنند. محققان بر این باورند که نوجوانان دچار اختلال دو قطبی نوع اول و دوم در معرض خطر خودکشی قرار دارند. چنان‌چه نوجوان شما مبتلا به اختلال دو قطبی است؛ در این‌صورت خطر خودکشی وی را جدی گرفته و با یک روان‌پزشک مشورت نمایید.
شرایط مشترک
بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی با مشکلاتی نظیر اعتیاد، بیماری روانی و اختلالات رفتاری دست‌به‌گریبان هستند. بر اساس برآورد محققان، ۶۰ تا ۹۰ درصد از جوانان مبتلا به اختلال دو قطبی احتمالا از اختلال کم‌توجهی- بیش فعالی رنج می‌برند.
کنترل علائم اختلال دو قطبی کودک مستلزم انجام اقداماتی در منزل و محیط مدرسه است. تنظیم برنامه‌های آموزشی متناسب با شرایط کودک، اطمینان‌بخشی به وی برای امکان ادامه تحصیل و تشویق کودک برای شرکت در جلسات مشاوره اقداماتی کلیدی هستند. اعضای خانواده نیز بایستی در راستای ارتقاء دانش خود پیرامون روش‌های درمانی مختلف تلاش نمایند. گفتگوی منظم با کودک در خصوص فرآیند درمان و مشکلات مرتبط با آن فرصت مناسبی جهت تشویق وی به ادامه روند درمان و مصرف داروهای تجویز شده است.
مقابله با چالش‌های تربیت کودک مبتلا به اختلال دو قطبی می‌تواند استرس‌آور باشد. بنابراین ارتباط با سایر والدین احتمالا در کنترل استرس و بهره‌مندی از حمایت‌های عاطفی دیگران موثر خواهد بود.