یک فرد مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی (ADHD) می‌تواند در جنبه‌های مختلف اعمال اجرایی دچار مشکل شود. اختلال در امور اجرایی احتمالا بر توانایی انجام کارهایی نظیر برنامه‌ریزی، اولویت‌بندی، سازمان‌دهی، تمرکز، یادآوری جزئیات و کنترل واکنش‌های عاطفی تاثیر قابل‌توجهی خواهد گذاشت.
امور اجرایی
اعمال اجرایی اساسا همان سیستم مدیریتی مغز هستند. این کارکردهای ذهنی ظاهرا لوب‌های جلویی مغز را درگیر کرده و به سازمان‌دهی و مدیریت بسیاری از امور زندگی روزمره کمک می‌کنند. نقش اعمال اجرایی، مشابه نقش رهبر یک ارکستر است. رهبر ارکستر مسئولیت مدیریت، هدایت و همگام‌سازی اعضای گروه را بر عهده دارد. بدین‌ترتیب اعضاء از زمان و کیفیت انجام وظایف خود مطلع می‌شوند. بدون وجود رهبر اکستر، صدای سازها به‌صورت یکنواخت و زیبا پخش نخواهد شد.
دکتر ای براون؛ دکترای روان‌شناسی بالینی و محقق برجسته در خصوص اعمال اجرایی، ۶ خوشه مختلف از کارکردهای شناختی را تعریف نموده است. در ادامه به بررسی این ۶ خوشه و نحوه تاثیر آن‌ها بر دانش‌آموزان مبتلا به اختلال ADHD می‌پردازیم:
- فعال‌سازی: سازمان‌دهی، اولویت‌بندی و شروع کارها
سازمان‌دهی کارهای مدرسه، تفکیک نمودن اطلاعات مرتبط و نامرتبط از یکدیگر، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی امور آینده، برآورد زمان موردنیاز جهت انجام وظایف و تلاش برای آغاز یک کار ساده از نظر یک دانش‌آموز دچار نقص در زمینه اعمال اجرایی امری بسیار دشوار است.
- تمرکز: حفظ تمرکز و حواس‌پرتی
دانش‌آموزی که به آسانی دچار حواس‌پرتی می‌شود؛ در درک مطالب مهم مطرح شده در کلاس ناتوان خواهد بود. حواس آن‌ها از طریق اشیاء موجود در کلاس یا حتی افکار خودشان پرت می‌شود. آن‌ها در مقوله توجه دچار مشکل هستند و با درگیر شدن در یک پدیده ذهنی صرفا به تفکر پیرامون آن می‌پردازند.
- تلاش: تنظیم هوشیاری، تلاش پیوسته و سرعت پردازش
دانش‌آموزی که در مقوله تنظیم هوشیاری دچار مشکل است؛ هنگام گوش دادن به محتوای یک سخنرانی (یا کارهایی که نیازمند ساکت نشستن در یک مکان است) یا مطالعه مطالب خسته‌کننده احتمالا دچار خواب‌آلودگی می‌شود. این وضعیت به‌معنای خستگی بیش از حد نیست. آن‌ها به سادگی نمی‌توانند هوشیاری خود را حفظ کنند؛ مگر آن‌که به شکلی فعالانه درگیر کارها شوند. سرعت دانش‌آموز در دریافت و درک اطلاعات بر عملکرد وی در مدرسه تاثیر می‌گذارد. برخی دانش‌آموزان مبتلا به اختلال ADHD هنگام پردازش اطلاعات بسیار کند عمل می‌کنند؛ در حالی‌که برخی دیگر هنگام پردازش دقیق اطلاعات تا حدودی کند هستند.
- احساسات: مدیریت ناامیدی و تنظیم احساسات
دانش‌آموزی که در زمینه عملکرد اجرایی نظیر انجام امور کلاسی دچار مشکل است؛ احتمالا به سادگی دچار ناامیدی و سرخوردگی خواهد شد. همچنین این افراد احتمالا در برابر انتقادات بسیار آسیب‌پذیر هستند. مشکلات احساسی می‌توانند سریعا تشدید شوند و واکنش‌های عاطفی بسیار شدیدی را به‌دنبال داشته باشند.
- حافظه: استفاده از حافظه کاری و یادآوری اطلاعات
حافظه کاری یک سیستم ذخیره‌سازی موقت در مغز است که هنگام حل یک مسئله یا انجام یک کار، واقعیات یا افکاری را در ذهن نگهداری می‌کند. حافظه کاری به فرد کمک می‌کند تا اطلاعات موردنیاز را برای مدت زمانی طولانی به‌خاطر سپرده و در کوتاه‌مدت از آن‌ها استفاده کند. بدین‌ترتیب وی بر روی کار تمرکز نموده و گام‌های بعدی را به خاطر خواهد آورد. چنان‌چه دانش‌آموز دارای اختلالاتی در حافظه کاری باشد؛ در این‌صورت احتمالا در به‌خاطر سپردن اطلاعات و پیروی از دستورالعمل‌های معلمان، یادآوری و به‌خاطر سپردن فرمول‌های ریاضی و واژگان املایی، انجام محاسبات و بازیابی اطلاعات از حافظه در مواقع موردنیاز دچار مشکل می‌شود.
- اقدام: نظارت و اقدامات خود تنظیمی
افراد مبتلا به ADHD غالبا در زمینه توانایی تنظیم رفتار دچار مشکل هستند؛ پدیده‌ای که روابط اجتماعی فرد را به شکل چشمگیری مختل می‌کند. چنان‌چه دانش‌آموز در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل باشد؛ احتمالا بدون در نظر گرفتن شرایط، اعمال غیرمنتظره‌ای تز خود نشان خواهد داد. همچنین این افراد با کناره‌گیری از تعاملات اجتماعی احتمالا بر واکنش‌های دیگران بیش از اندازه تمرکز می‌کنند.
هر یک از اعمال اجرایی همانند یک ارکستر در اشکال مختلفی با یکدیگر همکاری می‌کنند. بروز اختلال در یک بخش بر عملکرد سایر قسمت‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. چنان‌چه دانش‌آموز در زمینه یکی از اعمال اجرایی مهم دچار مشکل شود؛ بدیهی است که این وضعیت بر عملکرد وی در مدرسه و دانشگاه تاثیر می‌گذارد.
- گام‌های آتی
بسیاری از افراد تلاش می‌کنند تا از چالش‌های مطالعاتی پیش روی خود مطلع شوند. برخی دیگر هنگامی‌که می‌بینند اعمال چالش‌آفرین برای آن‌ها به سادگی توسط سایرین انجام می‌شوند؛ ناراحت و عصبانی خواهند شد.
خبر خوب این‌که اکنون برای حل مشکلات دانش‌آموزان مبتلا به ADHD و حمایت از آن‌ها تدابیری اندیشیده شده است. کاهش حجم تکالیف شبانه، افزایش مدت زمان پاسخگویی به سوالات آزمون‌ها، کمک‌رسانی در انجام تکالیف خواندنی و امکان یادداشت‌برداری و ضبط محتوای صوتی کلاس از جمله تمهیدات حمایتی به‌شمار می‌روند.
والدین جهت کمک کردن به فرزند خود ابتدا می‌توانند با معلم وی گفتگو کنند. همچنین مراجعه به دفاتر مشاوره در دانشگاه‌ها نیز ایده‌ای موثر به‌نظر می‌رسد.