احتمالا تا کنون بارها پیش آمده که در پاسخ به انجام مناسب برخی امور، پاداشهایی را دریافت کرده باشید. این رویکرد مدیریت رفتار برای کودکان و بزرگسالان و در موقعیتهای مختلفی نظیر منزل، مدرسه یا محیط کار مورد استفاده قرار میگیرد. “مدیریت رفتار” روشی است که بهصورت مداوم و ساختیافته برای کودکان دارای نیازمندیهای ویژه بهکار گرفته میشود.
مدیریت رفتار یک فرآیند حقیقتا آسان بوده و شامل مراحل زیر است:
- شناسایی رفتارهای مشکلآفرین که اصلاح آنها امری ضروری است
- تعریف مجموعهای از پاداشها برای نمایش رفتارهای مناسب
- پیروی از نقشه طراحی شده
در اکثر مواقع سیستمهای مدیریت رفتار توسط متخصصان شاغل در مدرسه تنظیم میشوند. در حالت ایدهآل از این رویکردها در محیط منزل نیز تبعیت میشود تا کودکان در موقعیتهای مختلف، پیامهای مشابهی را دریافت نمایند.
- شناسایی رفتارهای هدف
شناسایی رفتارهای مطلوب (که مایل به ایجاد یا تقویت آنها هستیم) و نامطلوب (که مایل به مهار یا از بین بردن کامل آنها هستیم) نخستین گام در فرآیند مدیریت رفتار بهشمار میرود. اهداف رفتاری خود را به شکلی واضح و دقیق تعریف نمایید. در حالت ایدهآل این رفتارها بایستی متمرکز، قابل سنجش و قابل تشخیص باشند. برای مثال میتوان رفتار خوب و بد را به شکل زیر تعریف کرد:
- رفتار خوب: دانشآموز پیش از پاسخگویی به یک سوال در کلاس درس، جهت کسب اجازه دست خود را بالا بگیرد.
- رفتار بد: دانشآموز بدون کسب اجازه به سوال پاسخ دهد.
- شناسایی پاداشهای موثر
تاثیرگذاری پاداشها در گرو ماهیت انگیزشی آنها خواهد بود. تشخیص نیازهای کودک از طریق پرسش یا گفتگو اقدامی مهم محسوب میشود. پاداش غالبا میتواند بهصورت مجوز انجام برخی کارهای مطلوب به کودک اعطاء شود. با اینحال پاداش میتواند یک اسباببازی یا حتی کلوچه خوشمزه باشد. برای کودکانی با سن بالاتر، پیادهسازی یک سیستم نشانهگذاری احتمالا مفید خواهد بود. بدینترتیب کودک به ازای هر دوره رفتار مناسب خود، برچسبی را بهعنوان پاداش دریافت میکند. با رسیدن تعداد برچسبها به حد نصاب موردنظر، پاداش نهایی در اختیار کودک قرار میگیرد. در گذشته تنبیهات نیز بخشی از برنامههای مدیریت رفتار محسوب میشدند؛ اما بهطور کلی رویکرد پاداش و عدم اعطای پاداش نتایج بهتری بهدنبال دارد. تنبیهات احتمالی بایستی بهصورت محتاطانه انتخاب شوند و کودک را دچار مشکلات بیشتر و دلسردی نکنند. بهعنوان مثال قهر کردن و فاصله گرفتن از یک کودک بیش فعال میتواند مشکلاتی جدی را در پی داشته باشد؛ در مقابل همراهی با کودک پس از تعطیلی مدرسه بعضا میتواند به منزله یک پاداش تلقی شود.
- اجرای طرح
موفقیت یک طرح اصلاح رفتاری در گرو پیادهسازی پیوسته آن است. پاداشها و تنبیهات بایستی در اولین فرصت پس از وقوع رفتار هدف اعمال شوند. رفتارهای منفی بایستی با تنبیهاتی فوری پاسخ داده شوند. نظارت و بازخورد متناوب نیز رویکرد مفیدی خواهد بود.
مداخلات رفتاری برای بزرگسالان
بزرگسالان نیز میتوانند از یک سیستم پاداش بهرهمند شوند. تشویق، تمرکز روی جنبههای رفتاری مثبت و پاداشدهی به خود بابت موفقیتها همگی راهکارهایی مهم برای رهایی از جوانب منفی اختلال ADHD بهشمار میروند. به منظور کمک به حفظ تمرکز جهت دستیابی به هدف از فهرستهای ویژهای استفاده کرده و با اتمام هر کار، عنوان آنرا علامت بزنید. به منظور سازماندهی بهتر امور از یک سیستم کدگذاری رنگی استفاده کنید. همچنین برای یادآوری امور مختلف، آنها را یادداشت نموده و از الگوی برنامهریزی روزمره تبعیت نمایید.
افراد مبتلا به اختلال ADHD صرفنظر از سن خود میتوانند از برنامههای استراحت مرتب و زمانبندی شده بهرهمند شوند. بدینترتیب با کاهش بیتوجهی و حواسپرتی، این افراد برای اجرا و سازماندهی امور زمان بیشتری را در اختیار خواهند داشت. تمامی روشهای فوق بر محیط پیرامون انسان تاثیرگذار بوده و بهترین زمینه را جهت موفقیت وی فراهم خواهند کرد.