اختلال اضطراب یک بیماری روانی شایع است که عموما باعث ایجاد احساس ترس یا پریشانی در موقعیتهای خاص میشود. حتی کودکان بسیار خردسال نیز از ابتلا به این اختلال مصون نیستند. چنانچه علائم اختلال اضطراب بهصورت ناشناخته و درمان نشده رها شوند؛ در اینصورت احتمالا موجب بروز مشکلات تحصیلی، اجتماعی، ارتباطی و ناسازگاری مبتلایان جوان با تجربیات جدید زندگی خواهند شد.
اختلالات اضطرابی رایج در دوران کودکی
برخی اشکال اختلال اضطراب در میان کودکان شایعتر هستند. تکرار حملات هراسی از خصوصیات بارز اختلال هراس بهشمار میرود. حمله هراسی در واقع نوعی ترس و وحشت ناگهانی و شدید بدون وجود دلیل خطرزای واقعی است. کودک مبتلا به اختلال هراس هنگام قرارگیری در برخی موقعیتها دچار احساس اضطراب و ناراحتی شده یا برخی مشکلات جسمانی نظیر سردرد مکرر یا ناراحتی معده را تجربه خواهند کرد. چنین کودکی به دلیل وجود واکنش هراسی از قرارگیری در موقعیتهای ظاهرا ترسناک اجتناب خواهد کرد. این وضعیت میتواند موجب پیدایش نوعی اختلال اضطراب مجزا موسوم به آگورافوبیا شود.
- اختلال وسواس اجباری (OCD)
وسواسها در واقع مجموعهای از افکار و تصاویر مزاحم، مکرر و ناخواسته هستند. اجبار بیانگر رفتارهایی است که کنترل آنها برای کودک دشوار باشد. شمارش، شستشوی مکرر دستها، تکرار کلمات یا تمرکز عجیب روی تنظیم اشیاء یا مسائل شخصی از جمله رفتارهای اجباری بهشمار میروند.
- اختلال اضطراب جدایی
اضطراب جدایی معمولا بهعنوان بخشی طبیعی از روند رشد نوزادان تلقی میشود. این اضطراب در سن حدودا ۸ سالگی کودک آغاز شده و معمولا پس از ۱۵ ماه کاهش پیدا میکند. در این دوران، کودک به جدایی از نخستین سرپرستان خود پی برده و متوجه توانایی خود برای جدایی از والدین میشود. کودک متوجه میشود که میتواند از سرپرست خود جدا شود؛ اما از بازگشت خود نزد وی اطمینان ندارد و همین موضوع موجب اضطراب وی خواهد شد. از سوی دیگر اختلال اضطراب ناشی از جدایی، یک مرحله عادی در فرآیند رشد قلمداد نمیشود. این بیماری با ترس دوری از خانه، والدین و خانواده (به شیوهای نامتناسب با سن) قابل تشخیص است. کودک دچار اختلال اضطراب جدایی احتمالا بیش از اندازه به اعضای خانواده وابسته بوده و از رفتن به مدرسه یا تنها ماندن واهمه فراوانی دارد. در اینحالت وی احتمالا برخی مشکلات جسمانی مکرر نظیر سردرد یا ناراحتی معده را تجربه خواهد کرد.
- اختلال اضطراب اجتماعی
ترس بیش از حد و غیرمنطقی از موقعیتهای اجتماعی یکی از اصلیترین ویژگیهای اختلال اضطراب اجتماعی محسوب میشود. قرارگیری اجباری کودک در موقعیت هولناک مومب ناراحتی و عذاب شدید وی خواهد شد. کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی احتمالا در حضور اشخاص غریبه بسیار خجالتی است. در اینحالت کودک احتمالا تمایل چندانی برای رفتن به مدرسه نداشته و از تعامل با سایر همسالان خود اجتناب خواهد کرد.
فوبیا عبارت است از احساس ترس شدید و غیرمنطقی از یک شی خاص (مثلا عنکبوت) یا یک موقعیت ویژه (نظیر ارتفاع) است. وحشت شدید کودک موجب اضطراب و بروز حملات هراسی میشود. فوبیا میتواند ناتوانکننده باشد و فعالیتهای معمول کودک را مختل نماید.
- اختلال اضطراب عمومی
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب عمومی هنگام مواجهه با امور معمول روزمره دچار اضطراب بیش از حد میشوند. آنها معمولا در طیف گستردهای از موقعیتها، وقوع بدترین سناریوها و فجایع ممکن را پیشبینی میکنند. نگرانی مزمن کودکان مبتلا به اختلال اضطراب عمومی غالبا غیرمنطقی بهنظر میرسد. این کودکان معمولا از برخی مشکلات جسمانی شامل سردرد، ناراحتی معده، درد عضلات و خستگی رنج میبرند.
علائم اختلالات اضطراب
یک کودک مبتلا به اختلال اضطراب احتمالا برخی مشکلات جسمی یا رفتارهای عجیب و غیرمنطقی را تجربه خواهد کرد. تشخیص این علائم با توجه به برخی شرایط پزشکی و روانشناختی خاص یا حتی در مرحله رشد طبیعی معمولا دشوار است. در ادامه فهرستی از علائم و نشانههای احتمالی در کودکان دچار اختلال اضطراب ارائه شده است:
- امتناع یا عدم تمایل برای رفتن به مدرسه
- افت عملکرد تحصیلی
- کمرویی شدید یا عصبی بودن به گونهای نامتناسب با موقعیتهای حقیقی
- ترس یا خودداری از تعامل با همسالان
- عادات عجیب و غریب نظیر شستشوی مکرر دستها، شمارش اشیاء یا تنظیم دقیق موقعیت آنها
- ترس دوری از خانه، والدین یا سایر اعضای خانواده
- گریههای مکرر و بدون دلیل موجه
- ناراحتیهای جسمانی مداوم نظیر سردرد، ناراحتی معده، درد عضلانی و خستگی
- کابوس، بروز مشکلات خواب، ترس از تاریکی و تنها خوابیدن
- شبادراری
- تحریکپذیری شدید و مشکلات تمرکز
تمامی علائم اختلال اضطراب در فهرست فوق مطرح نشده است؛ لذا علیرغم عدم مشاهده علائم فوق در کودک، وی کماکان میتواند دچار اختلال اضطراب باشد.