به باور بسیاری از افراد، افسردگی یکی از اختلالات دوران بزرگسالی به‌شمار می‌رود؛ اما تقریبا ۳ درصد کودکان جهان نیز احساس افسردگی را تجربه می‌کنند. اگرچه این رقم احتمالا به نوبه خود چندان نگران‌کننده نیست؛ اما احساس خودکشی می‌تواند با افکار خودکشی یا آسیب رساندن به خود همراه شود. اما والدین چگونه می‌توانند از ظهور افکار خودکشی در کودکان خود مطلع شوند؟ به بیان دیگر برای مقابله با این وضعیت چه راهکارهایی وجود دارد؟
چه زمانی گفته می‌شود که یک کودک دارای افکار خودکشی است؟
افکار خودکشی تحت‌عنوان ایده خودکشی نیز شناخته می‌شوند. این افکار احتمالا برای دیگران و حتی والدین کودک نیز کاملا آشکار نیستند؛ چرا که کودکان دارای افکار خودکشی پیرامون ذهنیت خود به‌طور مستقیم صحبت نخواهند کرد. در واقع به‌دنبال اقدام عملی کودک برای خودکشی و مرگ، زمینه افکار خودکشی در وی آشکار می‌شود. علائم چنین دلهره‌ای احتمالا در لباس فرزندان، نمایش‌های تلویزیونی مورد علاقه، وبسایت‌های اینترنتی بازدید شده، منابع مطالعاتی، گفتگوها و حتی کارهایی که آن‌ها در منزل انجام می‌دهند؛ قابل مشاهده خواهند بود.
از سوی دیگر برخی اوقات کودک مستقیما در خصوص خودکشی یا آرزوی مرگ برای خود صحبت می‌کند. وی حتی می‌تواند به شکلی غیرمستقیم در خصوص آرزوی مرگ برای همگان صحبت کرده و تصور کنند که بدون حضور آن‌ها، دنیا مکان بهتری برای زندگی سایرین خواهد بود.
افکار خودکشی در کودکان غالبا دارای علائم محدودی هستند و این موضوع در کودکان خجالتی یا گوشه‌گیر به‌مراتب شایع‌تر است. پی بردن به وجود افکار خودکشی در کودکان مستلزم شناخت علائم افسردگی در آن‌ها است؛ چرا که افکار خودکشی و افسردگی می‌توانند با یکدیگر مرتبط باشند.
افسردگی در کودکان یکی از عوامل خطرزا برای ظهور افکار خودکشی محسوب می‌شود
چنان‌چه کودک شما در خصوص افکار خودکشی صریحا صحبت نمی‌کند؛ در این‌صورت تشخیص علائم احتمالی افسردگی در دوران کودکی اهمیت زیادی دارد. این علائم غالبا با افکار خودکشی مرتبط هستند. این علائم احتمالا شامل احساس پوچی، ناامیدی و انزوای اجتماعی هستند. افکار خودکشی همواره به اقدام عملی در این راستا منتهی نخواهند شد؛ اما محققان معتقدند که چنین افکاری ریسک اقدام به خودکشی در کودکان را افزایش می‌دهند.
اگرچه تمامی کودکان افسرده دارای افکار خودکشی نیستند (این افکار در کودکان دچار افسردگی زودرس و طولانی‌مدت شایع‌تر هستند)؛ اما افسردگی یکی از عوامل خطرزا و زمینه‌ساز اقدام به خودکشی قلمداد می‌شود. خودکشی یکی از پیامدهای هولناک افسردگی درمان نشده در کودکان به‌شمار می‌رود. اما افسردگی در کودکان می‌تواند با اشکال دیگری نیز مخرب باشد.
در صورت وجود افکار خودکشی در کودک بایستی چه کرد؟
ابتلا به افسردگی یا افکار خودکشی لزوما همواره آشکار نیستند؛ بنابراین پیگیری فرآیند درمان افسردگی در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یک متخصص بهداشت روان آموزش‌دیده احتمالا قادر به صحبت کردن با فرزندان، اجرای تست‌های روان‌شناختی و ارزیابی عوامل خطرزای فردی نظیر اقدام به خودکشی و برآورد شدت افسردگی در کودک خواهد بود.
روان درمانی و تجویز داروهای ضد افسردگی از جمله راهکارهای کنترل افکار خودکشی در کودکان به‌شمار می‌روند. داروهای ضد افسردگی اگرچه عموما ایمن و موثر هستند؛ اما تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده از داروهای ضد افسردگی نظیر مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) می‌تواند موجب تشدید افکار خودکشی در برخی کودکان و نوجوانان شود.
موثرترین روش برای کنترل افسردگی کودک معمولا شامل نظارت‌های دقیق توسط پزشکان و متخصصان بهداشت روان و به‌کارگیری رویکردی چند شاخه برای درمان است.
نکاتی پیرامون ارتباط با فرزند
یک گفتگوی صریح و صادقانه با فرزند پیرامون افسردگی تا حدود زیادی می‌تواند حمایت روانی لازم را برای وی فراهم نماید. با این‌حال رعایت چندین نکته ضروری به‌نظر می‌رسد:
- متناسب با سن کودک با وی گفتگو نمایید
از برداشت صحیح کودک نسبت به صحبت‌های خود و صحت آن‌ها اطمینان حاصل نمایید. کلماتی نظیر “افسردگی” و “واکنش عاطفی” احتمالا برای یک کودک خردسال بسیار پیچیده هستند؛ اما برای کودکان بزرگتر یا بزرگسالان مناسب به‌نظر می‌رسند. تلاش کنید تا افسردگی فرزندتان را با برخی بیماری‌های جسمانی قابل‌فهم نظیر آنفولانزا یا عفونت گوش مقایسه نمایید.
- فضای مثبت در گفتگو را حفظ نمایید
افسردگی یک بیماری جدی است که موجب بروز ناراحتی‌های جسمی و عاطفی می‌شود. سعی کنید جو مثبت در گفتگو را حفظ نمایید. با حفظ نگرش مثبت و امیدوارکننده در گفتگوهای خود از هشدارهای غیرضروری به کودک اجتناب کنید.
- صادق باشید
از دادن وعده‌هایی فراتر از حد توان خود پرهیز نمایید. همچنین از اظهارنظر پیرامون موضوعات تخصصی خودداری کنید. به منظور بحث با متخصص بهداشت روان کودک خود، فهرستی از سوالات را آماده کنید.
- مهربان باشید
کودک بایستی بداند که والدین احساسات وی را درک نموده و به آن‌ها احترام می‌گذارند. در صورت ناتوانی از درک افکار کودک حداقل نسبت به احساسات وی بی‌تفاوت نباشید. از اظهارات سرکوب‌کننده نظیر “مسخره بازی نکن” اجتناب کنید؛ چرا که چنین اظهاراتی موجب می‌شوند تا کودک احساسات خود را پنهان نموده یا وارد حالت تدافعی شود.
- شنونده خوبی باشید
به فرزند خود اجازه دهید تا صریحا صحبت کرده و نظرات و افکار خود را بیان نماید. از قطع کردن صحبت، قضاوت یا سرکوب احساسات کودک خودداری کنید. گوش دادن به صحبت‌های کودک به شخصیت وی ارج نهاده و در سازمان‌دهی مطلوب‌تر احساسات موثر است.