احتمالا تاکنون بارها پیش آمده که اطلاعاتی مهم و حیاتی را به یکباره فراموش کنید. به‌عنوان مثال می‌توانید نام یک فرد در گذشته خود، کلمه موردنظر هنگام صحبت کردن و یا تاریخ تولد بهترین دوستتان را فراموش نمایید. فراموشی یک مشکل شایع است که عواقب جزئی و جدی متعددی را به‌دنبال دارد. اما دلایل فراموشی اطلاعات چیست و این فرآیند به چه شکل اتفاق می‌افتد؟ یکی از مشهورترین محققان در زمینه حافظه، الیزابت لوفتوس نام دارد. وی به ۴ دلیل عمده برای فراموشی افراد شامل ناتوانی در بازیابی، تداخل، ناتوانی در ذخیره‌سازی اطلاعات و فراموشی انگیزشی اشاره نموده است.
- ناتوانی در بازیابی اطلاعات
آیا تاکنون احساس کرده‌اید که برخی از اطلاعات جدید از حافظه شما حذف شده است؟ در این‌حالت احتمالا تصور می‌کنید که اطلاعات مذکور در گوشه‌ای از ذهنتان قرار دارند؛ اما شما قادر به بازیابی آن‌ها نیستید. ناتوانی در بازیابی حافظه یکی از شایع‌ترین دلایل فراموشی به‌شمار می‌رود. اما چرا استخراج اطلاعات از حافظه بعضا کاری بسیار دشوار است؟ یکی از توضیحات احتمالی پیرامون عدم بازیافت اطلاعات از حافظه تحت‌عنوان تئوری زوال حافظه شناخته شده است. بر اساس این نظریه با هر بار شکل‌گیری یک تئوری جدید، اثری از در حافظه پدیدار می‌شود. نظریه زوال حافظه حاکی از آن است که در گذر زمان این آثار به تدریج تضعیف و نهایتا محو می‌شوند. بنابراین عدم بازیابی و تجدیدنظر در اطلاعات نهایتا به حذف آن‌ها از ذهن منتهی خواهد شد. با این‌حال یکی از مشکلات نظریه فوق این است که برخی خاطرات علیرغم عدم یادآوری برای مدت زمانی طولانی در حافظه بلندمدت انسان ماندگار هستند.
- تداخل
یکی از نظریات دیگر تحت‌عنوان تئوری تداخل نشان می‌دهد که برخی اطلاعات درون حافظه با دیگر داده‌ها رقابت یا تداخل پیدا می‌کنند. هنگامی‌که اطلاعات جدید با سایر داده‌های پیش‌تر ذخیره شده در حافظه شباهت بسیار زیادی داشته باشند؛ احتمالا تداخل روی خواهد داد. تداخل دارای ۲ گونه اساسی است:
- تداخل فعال هنگامی است که خاطرات قدیمی، فرآیند یادآوری خاطرات جدید را دشوار یا حتی غیرممکن نماید.
- تداخل معطوف به گذشته زمانی اتفاق می‌افتد که اطلاعات جدید با توانایی به‌خاطر سپردن اطلاعات پیش‌تر آموخته شده تداخل پیدا کند.
اگرچه تداخل می‌تواند یادآوری برخی امور را دشوار نماید؛ با این‌حال با انجام برخی کارها می‌توان تبعات این مشکل را به حداقل رساند. یادآوری مکرر اطلاعات جدید احتمالا موثرترین راهکار است. با یادآوری اطلاعات جدید، احتمال تداخل داده‌های قدیمی با آن‌ها به میزان چشمگیری کاهش خواهد یافت.
- ناتوانی در ذخیره‌سازی اطلاعات
گاهی اوقات از دست دادن اطلاعات بیش از آن‌که با فراموشی مرتبط باشد؛ از این واقعیت ناشی می‌شود که اطلاعات مذکور هرگز به حافظه بلندمدت تبدیل نشده‌اند. عدم رمزنگاری بعضا مانع از ورود اطلاعات به حافظه بلندمدت خواهد شد. در یک آزمایش مشهور، محققان از شرکت‌کنندگان درخواست کردند تا از میان مجموعه‌ای از تصاویر درست و نادرست پنی، نمونه صحیح را شناسایی نمایند. توصیه می‌شود این آزمایش را شخصا انجام دهید و با بازیابی تصاویر پنی از حافظه خود سعی کنید تا توانایی‌تان برای تشخیص تصویر واقعی را محک بزنید. شما احتمالا می‌توانید شکل و رنگ سکه‌ها را به‌خاطر بسپارید؛ اما جزئیات کوچک را فراموش خواهید کرد. دلیل چنین پدیده‌ای این است که صرفا جزئیات لازم برای تمایز سکه‌ها از یکدیگر در حافظه بلندمدت کدگذاری می‌شود. شناسایی پنی مستلزم اطلاع از تصویر دقیق یا نوشته‌های حک شده روی آن نیست. با توجه به ماهیت غیرضروری این اطلاعات احتمالا هرگز فرصت نکرده‌اید که آن‌ها را حفظ کرده و به‌خاطر بیاورید.
- فراموشی انگیزشی
گاهی اوقات برای فراموش کردن برخی خاطرات وحشتناک یا آزاردهنده به‌صورت فعالانه تلاش می‌کنیم. خاطرات دردناک می‌توانند ناراحت‌کننده و اضطراب‌آور باشند. فراموشی انگیزشی دارای ۲ شکل اصلی شامل فراموشی آگاهانه و سرکوب؛ نوعی فراموشی ناخودآگاه است. با این‌حال مفهوم خاطرات سرکوب شده توسط کلیه روانشناسان جهان قابل پذیرش نیست. بعلاوه تشخیص حافظه سرکوب شده به لحاظ علمی کاری بسیار دشوار است. فعالیت‌های ذهنی شامل تمرین و یادآوری از جمله روش‌های مهم تقویت حافظه به‌شمار می‌روند. خاطرات دردناک زندگی با احتمال کمتری در خاطره انسان ماندگار می‌شوند.
کلام پایانی
اگرچه فراموشی پدیده‌ای نیست که بتوان از بروز آن جلوگیری کرد؛ اما درک دلایل این پدیده احتمالا مفید خواهد بود. فراموشی احتمالا بنابر دلایل متعددی بروز پیدا می‌کند که آگاهی از آن‌ها می‌تواند به عملیاتی شدن هرچه بهتر استراتژی‌های تقویت حافظه کمک نماید.