روان‌شناسان غالبا پیرامون اشکال مختلف حافظه صحبت می‌کنند. حافظه بلندمدت به اطلاعات نسبتا ماندگار در ذهن انسان اشاره دارد. پایداری طولانی‌مدت (غالبا برای مدت چندین سال) مشخصه متمایزکننده این گونه از حافظه به‌شمار می‌رود.
حافظه بلندمدت چیست؟
حافظه بلندمدت به ذخیره‌سازی اطلاعات طی یک دوره زمانی طولانی اشاره دارد. چنان‌چه مایل هستید که اطلاعات چندین روز، ماه یا سال گذشته را به‌خاطر بیاورید؛ در این‌صورت حقیقتا به حافظه بلندمدت خود مراجعه می‌کنید. در ادامه به بیان برخی واقعیات مهم پیرامون حافظه بلندمدت می‌پردازیم:
- خاطرات بلندمدت غالبا خارج از ذهن آگاهانه انسان قرار دارند. این اطلاعات تا حدود زیادی خارج از ضمیر آگاهانه ما هستند؛ اما در مواقع لزوم می‌توانند توسط حافظه کاری فراخوانی شوند. برخی از این اطلاعات به آسانی قابل یادآوری هستند؛ در حالی‌که فراخوانی برخی دیگر بسیار دشوار است.
- کلیه خاطرات بلندمدت به شیوه‌ای یکسان ایجاد نمی‌شوند. اهمیت بالاتر اطلاعات موجب فراخوانی بیشتر آن‌ها می‌شود. به‌عنوان مثال تاریخ عروسی یا تولد فرزند اول بسیار آسان‌تر و واضح‌تر از سایر روزهای خاطره‌انگیز قابل یادآوری هستند. در حالی‌که برخی خاطرات به سرعت در ذهن متبادر می‌شوند؛ اما این روند برای برخی دیگر کندتر بوده و توجه به آن‌ها مستلزم اعلام یا یادآوری مکرر خواهد بود.
- خاطراتی که به‌صورت منظم فراخوانی می‌شوند؛ یادآوری آن‌ها نیز بسیار سریع‌تر و آسان‌تر انجام خواهد شد. دسترسی مکرر به این خاطرات موجب تقویت شبکه‌های عصبی (محل ذخیره‌سازی اطلاعات رمزنگاری شده) می‌شود. این پدیده فرآیند یادآوری اطلاعات را تسهیل می‌کند. از سوی دیگر عدم یادآوری اطلاعات موجب تضعیف آن‌ها و جایگزینی سایر داده‌ها می‌شود.
مدت زمان و ظرفیت حافظه بلندمدت
محتوای حافظه کوتاه‌مدت از طریق فرآیند ارتباط و تمرین می‌تواند به حافظه بلندمدت تبدیل شود. اگرچه حافظه بلندمدت نیز مستعد فراموشی است؛ اما خاطرات بلندمدت می‌توانند تا چندین دهه ماندگاری داشته باشند. چندین عامل مختلف بر مدت زمان ماندگاری اطلاعات در حافظه بلندمدت تاثیرگذار هستند. در وهله نخست، شیوه کدگذاری حافظه احتمالا نقش قابل‌توجهی را ایفا خواهد کرد. آگاهی و هوشیاری بالای انسان هنگام بروز وقایع احتمالا به ماندگاری بسیار طولانی‌تر آن‌ها در ذهن کمک می‌کند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد؛ تعداد دفعات دسترسی به یک خاطره احتمالا در مدت زمان ماندگاری آن درون حافظه تاثیرگذار خواهد بود. یادآوری بیشتر خاطرات به ماندگاری آن‌ها در حافظه کمک می‌کند و این پدیده ابدا مایه تعجب نیست. به همین دلیل مرور مکرر دروس در دوران تحصیل به یادآوری بهتر آن‌ها حین جلسات امتحان کمک خواهد کرد.
اشکال مختلف حافظه بلندمدت
حافظه بلندمدت معمولا به ۲ طیف حافظه علنی (صریح) و غیرعلنی (ضمنی) تقسیم می‌شود. خاطرات صریح که تحت‌عنوان خاطرات علنی نیز شناخته می‌شوند؛ شامل کلیه خاطرات موجود در ضمیر خودآگاه انسان هستند. حافظه صریح خود به ۲ دسته حافظه دوره‌ای (برای رویدادهای خاص) و حافظه معنایی (دانش انسان پیرامون جهان) تفکیک می‌شود.
خاطرات ضمنی عموما به ضمیر ناخودآگاه انسان مربوط می‌شوند. این گونه از حافظه دربردارنده حافظه فرآیندی است و خاطراتی از حرکت بدن و نحوه استفاده از اشیای موجود در محیط را شامل می‌شود. نحوه رانندگی با ماشین یا استفاده از رایانه نمونه‌هایی از خاطرات فرآیندی به‌شمار می‌روند.
تغییر خاطرات بلندمدت
مدل پردازش اطلاعات حافظه در مغز انسان تا حدود زیادی مشابه یک کامپیوتر است. ابتدا اطلاعات وارد حافظه کوتاه‌مدت (موقت) شده و سپس قسمتی از آن‌ها به حافظه بلندمدت با ماندگاری نسبتا طولانی منتقل می‌شوند. چنین رویه‌ای هنگام ذخیره‌سازی اطلاعات درون هارد کامپیوتر نیز صادق خواهد بود. این اطلاعات در مواقع لزوم با ترشح نشانگرهای بیولوژیکی از حافظه بلندمدت استخراج می‌شوند.
دسترسی به خاطرات زمینه تغییر آن‌ها را فراهم می‌کند
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که خاطرات در حالت ایستا ذخیره نمی‌شوند و هر نوبت دسترسی به خاطرات، زمینه‌ساز تغییر آن‌ها خواهد بود. در وهله نخست نورون‌ها خاطرات را در قشر هیپوکامپ مغز کدگذاری می‌کنند. با هر نوبت فراخوانی خاطرات، این داده‌ها توسط نورون‌هایی مشابه و نه لزوما یکسان مجددا رمزنگاری می‌شوند. یادآوری خاطرات غالبا به تثبیت آن‌ها در حافظه کمک می‌کند. با این‌حال تحقیقات نشان می‌دهند که رمزنگاری مجدد خاطرات در کیفیت یادآوری آن‌ها نقش بسزایی دارد. در این‌حالت جزئیات ظریف احتمالا دستخوش تغییر خواهند شد. همچنین بسته به کیفیت فعالیت نورون‌ها، بخش‌های ویژه‌ای از حافظه تقویت، تضعیف یا حتی نابود می‌شود.
خاطرات بلندمدت تا ابد ماندگار نیستند
اگرچه حافظه بلندمدت به لحاظ ظرفیت بی‌حد و حصر به‌نظر می‌رسد؛ اما خاطرات به شکلی شگفت‌انگیز مستعد تغییر و تحول هستند. الیزابت لوفت؛ متخصص حافظه به چگونگی القاء خاطرات دروغین در ذهن انسان‌ها اشاره نموده است. وی در یکی از معروف‌ترین آزمایشات خود موفق شد ۲۵ درصد از شرکت‌کنندگان را به این باور برساند که در دوران کودکی در یک مرکز خرید گم شده بودند. اما چرا حافظه بلندمدت تا این اندازه مستعد بروز خطا است؟ افراد بعضا جزئیات مهمی از رویدادهای پیرامون خود را نادیده می‌گیرند و مغز به منظور جبران این کاستی‌ها بعضا اقدام به ایجاد جزئیاتی ظاهرا منطقی می‌کند. در برخی مواقع، رویدادهای جدید با خاطرات گذشته تداخل پیدا کرده و یادآوری آن‌ها را دشوار می‌کنند. در نتیجه حافظه بلندمدت در عین ماندگاری بالا مستعد خطا است.