اضطراب یک واکنش متداول در برابر استرس یا یک خطر پیش‌بینی شده به‌شمار می‌رود. این حالت روانی به افراد کمک می‌کند تا برای دوری از یک منبع خطرآفرین و رسیدگی به شرایط مورد انتظار آمادگی لازم را کسب نمایند. اما اضطراب افراد بعضا حالتی شدید و حاد پیدا کرده و چندان سودمند نخواهد بود. در واقع چنین وضعیتی می‌تواند بر زندگی روزمره و واکنش‌های فرد تاثیر منفی بگذارد و در مراحل پیشرفته به اختلال اضطراب تبدیل شود. اضطراب جدایی، اضطراب اجتماعی، اختلال وسواس اجباری و گونه‌های مختلف فوبیا از رایج‌ترین اشکال اختلالات اضطراب محسوب می‌شوند. اختلالات اضطرابی یکی از شایع‌ترین مشکلات بهداشت روان در میان کودکان آمریکایی به‌شمار می‌روند.
دلایل اضطراب در کودکان
عوامل متعددی در شکل‌گیری احساس اضطراب در کودکان موثر هستند. برخی از برجسته‌ترین عوامل قابل اشاره در این حوزه عبارتند از:
- بروز مشکل در محیط داخلی منزل
- رویدادهای تلخ و سوانح دوران زندگی
- از دست دادن اعضای خانواده یا دوستان عزیز
- اضطراب مرتبط با مدرسه از جمله دغدغه‌های تحصیلی و زورگویی سایرین
علائم اختلال اضطراب
کودکان دچار اختلال اضطراب احتمالا علائمی به شرح زیر را از خود بروز می‌دهند:
- مشکل عدم تمرکز
- مشکلات خواب از جمله بیدار شدن بر اثر کابوس‌های آزاردهنده
- از دست دادن اشتها یا تغییر عادات غذایی
- شکایات مکرر بابت بیماری
- تغییر حالات روحی از جمله گریستن یا تحریک‌پذیری بدون وجود هرگونه دلیل واضح
- احساس ترس یا وحشت
اشکال متداول اختلال اضطراب در کودکان
کودکان و نوجوانان احتمالا اشکال مختلفی از اختلال اضطراب شامل موارد زیر را تجربه خواهند کرد:
- ترس یا فوبیا
- اضطراب جدایی
- اختلال اضطراب عمومی
- اضطراب اجتماعی
احساس ترس یا فوبیا نسبت به موقعیت‌های خاص احتمالا از موجوداتی نظیر هیولا، غول، آب و حیوانات عجیب سرچشمه می‌گیرد. تفاوت میان ترس از حوادث و اشیاء ناشناخته و فوبیا این است که احساس ترس عادی قابل رفع بوده و ادامه عمر فرد را تحت‌الشعاع قرار نخواهد داد. در مقابل فوبیا یک احساس روانی مداوم بوده و نهایتا می‌تواند کل افکار فرد را درگیر و واکنش‌های رفتاری وی را تحت‌تاثیر قرار دهد.
اضطراب جدایی به احساس ترس کودکان هنگام دوری از والدین یا سرپرستان همیشگی خود اشاره دارد. این وضعیت معمولا در سنین ۶ ماهگی کودک رویت می‌شود و در صورت تداوم و تشدید می‌تواند امتناع کودک یا اضطراب شدید وی از رفتن به مهدکودک را در پی داشته باشد. برخی اوقات اضطراب جدایی می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکلات یا تحولات خانوادگی باشد.
اختلال اضطراب عمومی به نوعی اضطراب فراگیر و غیرمنطقی اشاره دارد. این وضعیت با احساس ترس و نگرانی بدون هرگونه دلیل واضح یا چارچوب زمانی مشخص قابل تشخیص است. این اختلال یک وضعیت روانی نسبتا بلندمدت است و بر نگرش فرد پیرامون طیف گسترده‌ای از موقعیت‌ها و مشکلات زندگی تاثیر می‌گذارد. چنان‌چه کودک دچار اختلال اضطراب عمومی در جلسه مشاوره حول یک مشکل خاص مشارکت نماید؛ در این‌صورت نگرانی وی پیرامون مسائل دیگر نیز به یکباره آشکار خواهد شد. بدین‌ترتیب احساس اضطراب وی تسکین پیدا نمی‌کند.
یک کودک می‌تواند خجالتی باشد؛ اما کماکان برای معاشرت با دوستان یا حضور در محیطی اجتماعی (احتمالا برای انجام یک فعالیت لذتبخش) از خود اشتیاق نشان دهد. با این‌حال کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی همواره نسبت به خارج شدن از حوزه آرامش خود چه در خانه و چه در سایر مناطق امتناع خواهند کرد. خرید کردن، پاسخگویی به تلفن، رفتن به مدرسه، مسافرت با وسایل نقلیه عمومی یا ملاقات با دوستان فارغ از مشارکت سایر افراد همواره اضطراب‌آور خواهد بود. این اضطراب واقعی بوده و موجب کناره‌گیری فرد از جامعه خواهد شد. اختلال اضطراب پس از سانحه و اختلال وسواس اجباری سایر اشکال نادر اختلال اضطراب در کودکان به‌شمار می‌روند.
پیامدها
وجود اضطراب بلندمدت در دوران کودکی فرآیندی طاقت‌فرسا است که بر رشد احساسات، تعالی اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، زندگی خانوادگی و پیشرفت کلی فرد تاثیر شگرفی دارد. این اختلالات به احتمال فراوان از دوران کودکی تا پایان زندگی ادامه خواهند یافت. چنین وضعیتی موجب بروز اختلالات روانی پیشرفته از جمله افسردگی، سوء مصرف الکل، اعتیاد به موادمخدر و گرایش به خودکشی در دوران بزرگسالی می‌شود.
درمان
تنوع بالای اختلالات اضطرابی موجب می‌شود تا گزینه‌های درمانی پیشنهادی برای آن‌ها بسیار متنوع باشد. این موارد بسته به نوع اختلال شامل تجویز دارو، مشاوره و درمان شناختی رفتاری است.
دارو
دارو صرفا در موارد اضطرابی شدید یا سناریو‌هایی که با مشاوره یا سایر روش‌های مداخله‌ای درمان نمی‌شوند قابل تجویز است. تاثیرگذاری داروها حداقل ۴ هفته زمان خواهد برد. بنابراین تغییر نوع یا دوز دارو پیش از این زمان مجاز نخواهد بود.
مشاوره
بسیاری از کودکانی که از اختلال اضطراب رنج می‌برند احتمالا قادر به یافتن شنونده‌ای دلسوز و قابل‌اعتماد نیستند. مراجعه نزد یک مشاور حرفه‌ای در این مواقع بسیار کارساز خواهد بود.
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری به کودک مضطرب کمک می‌کند که روی افکار و اعمال خود کار کنند. این روش به تجزیه و تحلیل رفتار کودک و ایجاد تغییرات مطلوب در وی کمک می‌کند.