میوه موز از قرنهای پیش وجود داشته است و هندوستان بزرگترین تولیدکننده موز در جهان بهشمار میرود. با اینحال مردم هند قسمت عمدهای از موزهای پرورشیافته در این کشور را مصرف میکنند. اغلب موزهایی که با نام موزهای شیرین طبقهبندی میشوند، بهعنوان دسر یا میانوعده خورده شده و به موزهای مورد استفاده در پخت وپز نیز معمولا گیاهچه گفته میشود. طرفداران موز آنرا به هر ۲ صورت خام یا پخته و با روشهای مختلف مصرف میکنند.
ترکیب مواد مغذی
موز حاوی چندین ترکیب فعال زیستی از جمله ترکیبات فنلی، کارتنوئیدها، آمینهای بیوژنیک و فیتواسترولها است. همچنین موز به لحاظ ارزش غذایی بسیار غنی است؛ به طوریکه یک موز متوسط ۱۸۰ گرمی شامل ۲۷ گرم کربوهیدرات (که ۱۴ گرم آن به شکل قند است)، ۵.۹ گرم گلوکز، ۵.۷ گرم فروکتوز، ۲.۸ گرم ساکارز، ۳.۱ گرم فیبر غذایی (که ۲.۱ گرم آن محلول و ۱ گرم نامحلول است) خواهد بود.
فیبر نوعی نشاسته نامحلول است که از چندین قند اتصالیافته توسط پیوندهای شیمیایی تشکیل شده است. فیبر موجود در موز در برابر هیدرولیز شیمیایی درون روده مقاوم است. بنابراین موز بهصورت سالم به روده بزرگ رسیده و توسط باکتریهای روده در معرض تخمیر قرار میگیرد. این پدیده نه تنها موجب حفظ آب داخل مدفوع و دفع بهتر آن میشود؛ بلکه باعث تشکیل برخی اسیدهای چرب ضروری زنجیره کوتاه (SCFA) خواهد شد. این ترکیبات بهعنوان یک منبع انرژی جذب شده و مورد استفاده قرار میگیرند. بنابراین این فیبر نه تنها شامل فیبر حاصل از رژیم غذایی است؛ بلکه از جنبه مکانیکی نیز عمدتا کاربردی بوده و تاثیرات مثبتی بر سلامتی دارد. وجود ۵ گرم فیبر در هر وعده غذایی بسیار عالی بوده و مصرف ۲.۵ گرم از آن در هر وعده غذایی نیز مطلوب بهنظر میرسد. بر اساس این طبقهبندی موزها منبع خوبی از فیبر بهشمار میروند.
اثرات موز بر سلامتی
مصرف موز به روشهای مختلفی مورد مطالعه قرار گرفته است و برخی از تاثیرات آن برای سلامتی عبارتند از:
- غذای انرژیزا برای ورزشکاران
یک موز متوسط حاوی حدودا ۱۰۵ کالری است. در مقایسه با موز یک وعده سیبزمینی ۱۴۴ کالری دارد. بنابراین موز بهعنوان یک منبع انرژی مقرونبهصرفه قلمداد میشود. موز با شاخص گلیسمی ۵۱ بهعنوان یک تقویتکننده سریع و مغذی برای تمرینات استقامتی و ورزشی مورد استفاده قرار میگیرد.
- تاثیرات آنتیاکسیدانی
مواد زیستی موجود در موز شامل چندین آنتیاکسیدان قوی است (میزان آنتیاکسیدان موجود در موز با کیوی برابری میکند). این ترکیبات به شکلی موثر از بدن در برابر فشارهای التهابی و اکسیداتیو و احتمالا مشکلات ناشی از کهولت سن محافظت میکنند.
- کاهش فشار خون و اثر حفاظتی برای قلب
میزان بالای پتاسیم در کنار میزان پایین سدیم موجود در موز احتمالا در کاهش فشار خون نقش بسزایی دارد. تصور میشود که کمبود پتاسیم عامل اصلی فشارخون بالا است. مصرف موز مشخصا به کاهش غلظت سدیم در خون کمک میکند. برخی از مطالعات نشان میدهند که خوردن ۲ عدد موز در روز منجر به افت ۱۰ درصدی فشارخون طی مدت ۱ هفته میشود و مصرف روزانه ۵ موز تاثیری به اندازه نیمی از مصرف داروهای ضد فشارخون خواهد داشت.
- کنترل میزان قندخون و سندروم متابولیک
افراد دیابتی بهتر است از موزهای نرسیده با شاخص گلیسمی ۴۳ استفاده کنند این در حالیست که موزهای خیلی رسیده دارای نمایه گلیسمی ۷۴ هستند. مصرف موزهای نرسیده و خیلی رسیده به ترتیب موجب افزایش ۶۲ و ۱۰۶ واحدی قند خون میشود. به همین دلیل نسبت نشاسته به قند در موزهای نرسیده بهمراتب بیشتر است.
- کنترل وزن بدن
محتوای بالای فیبر موز آنرا به یک ماده غذایی کمکالری متراکم برای افراد دارای اضافه وزن تبدیل میکند. نشاسته مقاوم در موزها و گیاهان نرسیده میتواند جایگزینی برای غذاهای نشاستهای با کالری بالا باشد. بدینترتیب موز به کنترل دیابت و اضافه وزن کمک میکند. همچنین مصرف موز باعث افزایش احساس سیری و کاهش میزان کالری دریافتی روزمره میشود.
- پیشگیری از تومورهای کلیوی
اگرچه مصرف ۷۵ واحد (یا بیشتر) میوه وسبزیجات در هر ماه از بدن در برابر حدودا ۴۰ درصد سرطانهای سلولهای کلیوی محافظت میکند؛ اما از این نظر موز یکی از بهترین میوهها محسوب میشود.
- محافظت در برابر سرطان روده بزرگ
نشاسته مقاوم درون موز احتمالا به کاهش یا رقیق کردن غلظت مواد سمی مانند آمونیاک در مدفوع و ترکیبات N-nitroso در کولون کمک میکند؛ اما این مطلب هنوز در دست بررسی قرار دارد. در صورت تایید این موضوع، موز بهدلیل بهرهمندی از کربوهیدرات لنت (کربوهیدرات آرام هضم شده) در جلوگیری از سرطان روده بزرگ نقشی کلیدی خواهد داشت.