مبتلایان به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) مستعد ابتلا به مشکلات خواب هستند؛ تا جایی که خواب مناسب به کاهش علائم ADHD کمک خواهد کرد. در واقع اختلال ADHD و کیفیت خواب دارای رابطه‌ای متقابل هستند. بی‌خوابی موجب تشدید علائم ADHD در بزرگسالان شده و این پدیده خود موجب خوابیدن دشوار خواهد شد. اما چرا مبتلایان به ADHD غالبا از کمبود خواب رنج می‌برند؟ آیا در این زمینه می‌توان اقدام خاصی انجام داد؟
ADHD و مشکلات خواب
بسیاری از افراد در طول زندگی خود با درجات مختلفی دچار مشکلات خواب می‌شوند. کودکان مبتلا به ADHD احتمالا دارای انرژی مازاد بوده و شب‌هنگام گرسنه می‌شوند. انرژی برخی بزرگسالان مبتلا به این اختلال در نیمه شب به اوج خود رسیده و تداعی افکار وسوسه‌آمیز در ذهن موجب می‌شود تا آن‌ها از رختخواب خارج شده و بلافاصله کلیه پروژه‌های اساسی خود را به سرانجام برسانند. در صورت بیدار شدن فرد در طول نیمه شب به خواب رفتن مجدد چالشی جدی محسوب می‌شود. احساس گرسنگی و تشنگی موجب بیدار شدن از خواب یا حواس‌پرتی شدید در مبتلایان به ADHD خواهد شد. مهم‌تر از همه اینکه کودکان مبتلا به ADHD پس از تلاش فراوان برای به خواب رفتن، صبح‌ها به سختی از خواب بیدار می‌شوند.
نظریه‌های موجود پیرامون رابطه میان ADHD و کمبود خواب
تاکنون در خصوص تاثیر محرک‌ها بر کیفیت خواب تحقیقات متعددی انجام شده است. تشخیص نحوه تاثیر داروهای درمان‌کننده علائم ADHD بر کمیت و کیفیت خواب یقینا حائز اهمیت است. با این‌حال برخی مبتلایان به اختلال ADHD علیرغم عدم مصرف محرک‌ها از مشکل بی‌خوابی رنج می‌برند؛ لذا مشکلات خواب در این افراد احتمالا از عوامل دیگری غیر از محرک‌ها سرچشمه می‌گیرد. در ادامه به بررسی برخی از این عوامل می‌پردازیم:
- آرامش دشوار
خوابیدن مستلزم دستیابی انسان به نوعی آرامش است. مبتلایان به ADHD غالبا از احساس اضطراب، ذهن فعال و جسم بی‌قرار رنج می‌برند. شنیدن صداها یا تداعی افکار مختلف موجب حواس‌پرتی این افراد شده و مانع از به خواب رفتن آن‌ها می‌شود. رها شدن از این وضعیت غالبا کاری دشوار خواهد بود. بنابراین فرد مبتلا به ADHD اگرچه ظاهرا به خواب رفته است؛ اما این خواب چندان عمیق نیست.
- اختلالات خواب
نتایج مطالعات نشان می‌دهند که نه‌تنها تعداد بسیار زیادی از مبتلایان به ADHD از اختلالات خواب رنج می‌برند؛ بلکه این مشکلات موجب ظهور برخی علائم ADHD یا حتی ابتلا به این اختلال خواهند شد. پزشکان بعضا در تشخیص علائم کمبود خواب (از جمله حواس‌پرتی و فراموشی) و اختلال ADHD دچار اشتباه می‌شوند. چنین اشتباهی حتی موجب افزایش تعداد موارد تشخیص ابتلا به ADHD شده است. بسیاری از مطالعات اخیر نشان می‌دهند که طیف گسترده‌ای از مبتلایان به ADHD از مشکلاتی نظیر آپنه خواب، سندرم پای بی‌قرار یا سایر شرایط مرتبط با اختلالات خواب رنج می‌برند.
با برطرف شدن مشکلات شدید خواب در برخی مواقع علائم ADHD نیز به‌طور کامل از بین می‌روند. در سایر موارد مشکلات خواب مرتبط با تنفس در نوزادان احتمالا موجب آسیب‌دیدگی دائمی مغز و ظهور علائم ADHD به‌صورت مداوم خواهد شد.
- ریتم‌های مختلف شبانه‌روزی
عوامل ژنتیکی در بسیاری از موارد از جمله توانایی خوابیدن انسان نقش بسزایی دارند. بنابراین با وجود سابقه مشکلات خواب در والدین، بروز شرایط مشابه در فرزند آن‌ها نیز چندان دور از انتظار نخواهد بود. بسیاری از مبتلایان به ADHD سندرمی موسوم به “فاز خواب تاخیری” را تجربه می‌کنند. در این وضعیت فرد دیرتر از دیگران به خواب رفته و دیرتر از آن‌ها از خواب بیدار می‌شود. چنین وضعیتی نشان‌دهنده برهم خوردن ساعت شبانه‌روزی بدن است (عملکرد بدن انسان بر اساس یک چرخه زمانی ۲۴ ساعته تنظیم می‌شود). چنین شرایطی می‌تواند به بی‌خوابی مداوم منجر شود. البته توجه غیرارادی می‌تواند به منزله یک موهبت ارزشمند در دنیای طبیعی قلمداد شود. به‌عنوان مثال وجود چنین مشخصه‌ای در مبتلایان به ADHD به آن‌ها امکان می‌دهد تا شب‌ها هنگامی‌که بقیه افراد در خواب بوده و نسبت به تحولات اطراف خود بی‌اطلاع هستند؛ بیدار بوده و مراقب اوضاع باشند.