اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال رشدی عصبی است که غالبا در اوایل دوران کودکی بروز یافته و احتمالا تا سنین بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که برخی عوامل بیولوژیکی و زیست محیطی می‌توانند موجب تحریک علائم ADHD شوند. افراد مبتلا به این اختلال احتمالا طیف وسیعی از علائم شناختی و رفتاری را تجربه خواهند کرد.
عوامل محرک ADHD
مجموعه‌ای از فاکتورها و موقعیت‌های مرتبط با سبک زندگی که موجب تحریک علائم ADHD می‌شوند عبارتند از:
- کمبود مواد معدنی
سرکوب اشتها یکی از عوارض جانبی داروهایی است که پزشکان برای درمان ADHD از آن‌ها استفاده می‌کنند. سرکوب اشتها موجب می‌شود تا فرد غذای کمتری مصرف نموده و کمبود مواد معدنی ناشی از این رفتار احتمالا موجب تشدید علائم ADHD خواهد شد. کمبود برخی ریزمغذی‌ها نظیر روی می‌تواند موجب بروز علائمی مشابه با ADHD شود. این علائم شامل بی‌توجهی، بی‌قراری و تاخیر در رشد شناختی هستند.
در حال حاضر هیچ‌گونه شواهد قطعی وجود ندارد که نشان دهد کمبود مواد معدنی موجب ابتلا به اختلال ADHD می‌شود. با این‌حال بررسی‌های متعدد نشان می‌دهند که بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD از کمبود روی رنج می‌برند. همچنین برخی پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌های روی در این کودکان به بهبود علائم ADHD کمک می‌کند.
- افزودنی‌های خوراکی
نتایج یک پژوهش در سال ۲۰۱۲ از ارتباط میان رنگ‌های مصنوعی خوراکی با علائم ADHD (شامل بیش‌فعالی، تکانشگری و بی‌توجهی) حکایت دارد. محققان دریافتند که مصرف این ترکیبات تاثیرات نامطلوبی بر رفتار کودکان دارد. بر اساس نتایج ۲۴ تحقیق انجام شده در سال ۲۰۱۲ حدودا ۸ درصد کودکان مبتلا به ADHD علائم مرتبط با مصرف رنگ‌های مصنوعی خوراکی را تجربه خواهند کرد. با این‌حال تعیین میزان تاثیرگذاری افزودنی‌های خوراکی بر ADHD مستلزم انجام مطالعات جامع‌تر و دقیق‌تر است.
- استراحت نامناسب
داروهای مهارکننده نخستین گزینه درمانی برای مبتلایان به ADHD محسوب می‌شوند. کارشناسان معتقدند که این داروها با افزایش سطح دوپامین در نواحی خاصی از مغز و سیستم عصبی مرکزی به کنترل علائم ADHD کمک می‌کنند. با این‌حال دوپامین ریسک بروز اختلالات خواب را افزایش می‌دهد. با افزایش میزان دوپامین در مغز، فرد بیمار احتمالا با اختلالات خواب مواجه شده و در طول مدت شب بارها از خواب بیدار می‌شود. این پدیده موجب خواب‌آلودگی بیمار در طول روز خواهد شد.
احساس خستگی و بی‌حالی در طول روز احتمالا برخی علائم ADHD از جمله بی‌توجهی، بی‌احتیاطی و پرخاشگری را تشدید خواهد کرد. از آنجا که مصرف داروهای محرک پیش از خواب ریسک بروز اختلالات خواب را افزایش می‌دهد؛ لذا افراد حتی‌الامکان بایستی از انجام این کار خودداری نمایند.
- رسانه و فناوری
یک پژوهش در سال ۲۰۱۴ به بررسی رابطه میان استفاده از رسانه و علائم ADHD در کودکان و نوجوانان پرداخت و نتایج این مطالعه از وجود رابطه معنادار میان ۲ مولفه فوق حکایت داشت. بر اساس برخی نظریه‌های روانشناسی تماشای برنامه‌های خشن و مهیج احتمالا موجب تحریک کودکان مبتلا به ADHD خواهد شد. همچنین برخی کارشناسان بر این باورند که استفاده بیش از اندازه از تلویزیون، تلفن و نمایشگر رایانه نیز به علائم ADHD دامن خواهد زد.
- انجام اعمالی که نیازمند تمرکز هستند
انجام برخی کارها نظیر تکالیف مدرسه، اجرای به موقع امور و یادگیری مهارت‌های جدید مستلزم توجه ویژه افراد و کنترل رفتارهای آن‌ها است. انجام چنین اعمالی نیازمند استفاده از یک فرآیند ذهنی موسوم به اعمال اجرایی (EF) است. مبتلایان به ADHD غالبا در ۳ مقوله EF دچار مشکل هستند:
۱. کنترل مهاری: توانایی سرکوب افکار یا اعمال خاص
۲. حافظه کاری: توانایی نگهداری و استفاده از اطلاعات
۳. انعطاف‌پذیری شناختی: توانایی تغییر توجه از یک کار به کار دیگر
مشکلات مرتبط با عملکرد اجرایی می‌توانند انجام برخی کارها را دشوار نمایند. در چنین وضعیتی احتمالا به‌نظر می‌رسد که انجام یک کار موجب تشدید علائم ADHD شده است؛ در حالی‌که این کار صرفا باعث آشکارتر شدن مشخصه‌‌های بیماری می‌شود. برخی علائم ناشی از مشکلات اجرایی در افراد عبارتند از:
- فرد در شروع و تکمیل پروژه‌ها دچار مشکل است
- ناتوانی در حفظ تمرکز و جلوگیری از حواس‌پرتی
- ناتوانی در جابه‌جایی توجه در مواقع لزوم
مدیریت محرک‌ها
والدین با استفاده از راهکارهای زیر می‌توانند علائم ADHD در فرزند خود را کنترل نمایند:
- تبعیت از یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل انواع سبزیجات، میوه‌ها، غلات، محصولات غنی شده با سویا، لبنیات کم‌چربی، چربی‌های سالم نظیر روغن زیتون و انواع مواد پروتئینی
- پرهیز از مصرف غذاهای محرک نظیر رنگدانه‌های مصنوعی خوراکی
- محدود کردن زمان کار با دستگاه‌های مجهز به نمایشگر نظیر تلویزیون، رایانه، تبلت و گوشی هوشمند
- ورزش کردن
- برنامه‌ریزی برای انجام کارها