کافئین یک ماده روانی فعال است که بهطور گسترده توسط کودکان مصرف شده و بهراحتی استخراج میشود. این ماده قانونی بوده و در نوشیدنیهای محبوب جوامع انسانی نیز وجود دارد. والدین بهدلیل عدم آگاهی کافی از تاثیرات کافئین بر فیزیولوژی و رفتار کودکان خود از سن ۴ سالگی نوشیدنیهای کافئیندار را در اختیار آنها میگذارند. مطالعات متعدد نشان میدهند که کودکان احتمالا مستعد عوارض جانبی کافئین هستند.
منابع حاوی کافئین
کافئین بهطور طبیعی در قهوه، چای و شکلات یافت میشود؛ اما این ماده به داروهای سرماخوردگی و آنفولانزا، نوشیدنیهای انرژیزا و نوشیدنیهای بدون الکل مانند نوشابههای کولا نیز افزوده میشود. یک لیوان قهوه فوری حاوی ۱۰۰میلیگرم کافئین بوده و در یک فنجان قهوه فیلترشده نیز حدود ۱۴۰ میلیگرم کافئین وجود دارد. یک لیوان چای حدود ۷۵ میلیگرم و یک قوطی کولا ۴۰ میلیگرم کافئین دارد. یک نوشیدنی انرژیزا ۲۵۰ میلیلیتری تقریبا ۸۰ میلیگرم و ۵۰ گرم شکلات ساده نزدیک به ۲۵ میلیگرم کافئین دارد.
بنابراین کودکان با مصرف چند عدد نوشیدنی، نوشیدنی انرژیزا و شکلات بهراحتی میتوانند ۱۰۰ میلیگرم کافئین را در روز دریافت کنند.
چرا مصرف کافئین در کودکان بایستی محدود باشد؟
حساسیت به کافئین چیست؟
کافئین باعث برانگیختگی و افزایش فعالیت حرکتی میشود. مطالعات نشان میدهند که کافئین از طریق تعامل با سیستم دوپامینرژیک برخی از اثرات رفتاری را ایجاد میکند. با توجه به دوز مصرف کافئین، خلقوخو و خصوصیات فیزیولوژیک هم تحت تاثیر قرار میگیرند. در حالی که مصرف دوز متوسط کافئین در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیگرم در روز موجب افزایش عملکرد شناختی ، ایجاد احساس خوشایند و تقویت انرژی میشود؛ اما مصرف دوز بیش از ۴۰۰ میلیگرم کافئین باعث ایجاد تهوع، اضطراب و حالات عصبی خواهد شد.
بهطور کلی حساسیت کودکان نسبت به کافئین از بزرگسالان بیشتر است و عوارض جانبی آن در کودکان برای مدت نزدیک به ۶ ساعت پایدار خواهند بود. دلیل چنین پدیدهای این است که هرچه فرد کوچکتر باشد میزان کافئین مصرفی مجاز کمتر بوده و در نتیجه تاثیرات جانبی ناشی از حساسیت به کافئین تشدید میشوند. هرچه میزان مصرف کافئین بیشتر باشد؛ تاثیرات آن به مرور زمان افزایش خواهد یافت. مطالعات نشان میدهند افرادی که بهصورت مداوم کافئین مصرف میکنند از تحملپذیری بیشتری در برابر آن برخوردار هستند؛ اما تاثیرات مصرف کافئین به اندازه تصورات این افراد مثبت نیست.
بر اساس مقالهای که در سال ۲۰۱۰ در ژورنال اطفال منتشر شد؛ میتوان دریافت که با افزایش میزان کافئین دریافتی روزانه در ۷۵% از کودکان سطح هوشیاری بالا میرود. علاوه بر این طبق گزارشات انجمن مراکز کنترل سموم آمریکا هر سال تقریبا ۱۲۰۰ مورد مسمومیت با کافئین در کودکان زیر ۶ سال گزارش میشود. بهطور مشابه در سال ۱۹۹۵ یک آزمایش ناسا برای بررسی اثر کافئین بر روی عنکبوتها انجام شد. این آزمایش نشان داد که تار عنکبوت ساخته شده توسط عنکبوتهایی که کافئین دریافت کرده بودند از نظم و ترتیب کمتری در مقایسه با عنکبوتهایی که کافئین دریافت نکرده بودند برخوردار است.
مصرف کافئین توسط کودکانی که نسبت به مواد شیمیایی بسیار حساس هستند؛ موجب برهم خوردن تمرکز و کاهش عملکرد آنها در زمینه حفظ اطلاعات خواهد شد. از آنجایی که نوشابه و نوشیدنیهای انرژیزا در بین کودکان از محبوبیت بالایی برخوردار هستند؛ لذا آنها باید بدانند که کافئین موجود در نوشیدنیها چگونه بر مغز و رفتار آنها تاثیر میگذارد و باعث چاقی میشود. کودکان باید از این واقعیت آگاه شوند که کافئین فاقد هرگونه ماده مغذی مانند پروتئین یا کلسیم بوده و مصرف آن برای سلامت هیچ ضرورتی ندارد. برخی راهکارها به منظور کاهش مصرف کافئین در کودکان شامل تشویق آنها به نوشیدن آبمیوه، آب، چای یا قهوه بدون کافئین و قطع مصرف نوشیدنیهای انرژیزا با کافئین زیاد است.