اضطراب و شرایط استرس‌زا موجب بروز واکنش‌های جسمی و روانی در بدن از جمله تپش قلب می‌شوند. هنگام مواجهه انسان با شرایط پراضطراب ضربان قلب وی به‌صورت ناخودآگاه افزایش پیدا می‌کند. در زمان بروز یک حمله اضطرابی، سرعت تپش قلب به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد یافت. بر اساس اعلام انجمن ملی بیماری‌های روانی چنین وضعیتی یکی از علائم اصلی اختلال هراس؛ یکی از اشکال اختلال اضطراب به‌شمار می‌رود.
اضطراب و رابطه آن با تپش قلب
دفتر بهداشت زنان در ایالات‌متحده (OWH) خاطرنشان می‌کند که اضطراب یک پاسخ طبیعی به استرس قلمداد می‌شود. در واقع بدن به منظور حفظ هوشیاری خود هنگام مواجهه با شرایط دشوار از این مکانیسم تقابلی بهره می‌گیرد. در صورت ابتلای انسان به اختلالات اضطرابی، واکنش وی نسبت به استرس بیش از حد متعارف خواهد بود؛ بنابراین این شخص دچار احساس ترس و وحشت مداوم شده و یا حتی بدون هرگونه علائم هشداردهنده حملات اضطرابی آنی را تجربه می‌کند.
اضطراب موجب فعال‌سازی سیستم عصبی مستقل (ANS) که در واقع نوعی پاسخ غیر ارادی است می‌شود. این سیستم به‌صورت ناخودآگاه فعالیت نموده و اعمالی نظیر ضربان قلب، تنفس و گوارش را تنظیم می‌کند. ANS شامل سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک است.
سیستم عصبی سمپاتیک مدیریت پاسخ‌های استرسی در بدن را بر عهده دارد. بنابراین این سیستم نحوه واکنش بدن در موقعیت‌های استرس‌زا یا خطرناک را کنترل می‌کند. با فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک برخی اعمال بدن نظیر هضم غذا موقتا متوقف شده و ضربان قلب و فشار خون افزایش خواهد یافت.
سیستم عصبی پاراسمپاتیک که تحت‌عنوان سیستم استراحت و گوارش نیز شناخته شده است؛ مسئولیت کنترل اعمال بدنی از جمله گوارش در زمان استراحت انسان را بر عهده دارد. همچنین این سامانه به کاهش ضربان قلب و فشار خون پس از بروز پاسخ استرسی کمک می‌کند. سیستم‌های عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک به منظور حفظ وضعیت هموستاز (یعنی هنگامی‌که بدن در حالت متعادل قرار دارد) با یکدیگر همکاری می‌کنند.
پاسخ فردی
محرک‌ها و پاسخ‌ها نسبت به اختلالات اضطرابی به نوع اختلال و تجربیات فردی بستگی دارد. به گفته انجمن ملی بیماری‌های روانی رایج‌ترین اشکال اختلالات اضطرابی عبارتند از:
- اختلال اضطراب عمومی
- اختلال هراس
- اختلال اضطراب اجتماعی
- فوبیا
- اختلال اضطراب جدایی
- آگورافوبیا (هراس از مکان‌های غیرمسقف)
به‌عنوان مثال اختلال اضطراب اجتماعی موجب تشدید واکنش‌های روانی نظیر نگرانی شدید و افکار غیرمنطقی خواهد شد؛ در حالی‌که اختلال هراس غالبا موجب تشدید علائم جسمانی مانند تپش قلب می‌شود. بر اساس اعلام انجمن ملی بیماری‌های روانی اختلالات اضطراب دارای اشکال گوناگونی هستند؛ لذا علائم اختلال نیز بسته به نوع آن و خصوصیات فردی متفاوت خواهد بود. با این‌حال اشکال مختلف اضطراب دارای چندین علامت کلیدی هستند:
- علائم عاطفی و احساسی شامل عجول بودن، عدم انعطاف، تحریک‌پذیری و وحشت
- علائم جسمانی شامل سردرد، خستگی، تعریق، اختلال عملکرد معده و تپش قلب
تشخیص تپش قلب ناشی از اضطراب
تپش قلب یکی از علائم احتمالی اضطراب بوده و در اکثر مواقع جای هیچ‌گونه نگرانی ندارد. در صورت آگاهی فرد از عامل محرک و با فروکش کردن حالت اضطراب، احساس تپش قلب نیز متوقف می‌شود. مقاله منتشر شده در نشریه پزشک خانواده آمریکا نشان می‌دهد که تپش قلب ناشی از اضطراب در افرادی که روزانه با عوامل محرک متعددی سروکار داشته و یا نسبت به احساسات بدن خود حساس‌تر هستند؛ به‌مراتب شیوع بیش‌تری دارد.
به عقیده پزشکان تپش قلب از ۵ عامل مختلف ناشی می‌شود:
- آریتمی قلبی ناشی از برادی کاردی (کاهش ضربان قلب)
- عوامل روانی مرتبط با اختلالات اضطرابی و حملات هراسی
- مصرف برخی داروها
- عوامل غیر آریتمی نظیر بیماری‌های دریچه
پزشک به منظور تشخیص تپش قلب ناشی از اضطراب یک پرسشنامه غربال‌گری را در اختیار بیمار قرار می‌دهد. پزشک در صورت نیاز از یک مانیتور هولتر یا نمایشگر رویداد ترنستلفونیک استفاده می‌کند. چنان‌چه بیمار علائم تپش قلب را به‌صورت روزانه تجربه کند؛ در این‌صورت پزشک از مانیتور هولتر بهره خواهد برد. مانیتور هولتر یک دستگاه نمایشگر ضربان قلب (الکتروکاردیوگرام) است که ضربان قلب فرد را طی مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت به‌صورت مداوم اندازه‌گیری می‌کند. در طول دوره نظارت فرد بایستی دستگاه هولتر را بر تن کند. مانیتور رویداد ترنستلفونیک در مقایسه با مانیتور هولتر کوچک‌تر بوده و در کل دوران نظارت به‌کار گرفته نمی‌شود. این مانیتورها به‌صورت دستی فعالیت می‌کنند.
درمان
پس از تشخیص تپش قلب ناشی از اضطراب توسط پزشک، وی با توجه به شرایط شخصی بیمار روش‌های درمانی خاصی را تجویز خواهد کرد. این تکنیک‌ها شامل روان‌درمانی، تجویز دارو و به‌کارگیری رویکردهای مکمل خواهند بود.
در روش روان‌درمانی از راهکارهایی نظیر پیشگیری از مواجهه با عوامل محرک یا درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌شود. در روش نخست فرد به‌تدریج در معرض عوامل اضطراب‌آور قرار گرفته و مکانیسم‌های تقابل با آن‌ها را فرا می‌گیرد. روش CBT نیز بر تغییر و اصلاح الگوهای فکری بیمار تمرکز دارد. درمان‌های دارویی نیز احتمالا شامل تجویز داروهای ضد افسردگی از نوع مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) خواهد بود.