اختلالات پردازش حسی شامل شرایطی هستند که بر نحوه پردازش اطلاعات حسی در مغز تاثیر میگذارند. این اختلالات میتوانند موجب تشدید یا از بین رفتن حساسیت نسبت به اطلاعات حسی نظیر بینایی، شنوایی و لامسه شوند. اگرچه اختلالات حسی بهطور رسمی قابل تشخیص نیستند؛ اما احتمالا محدودکننده بوده و موجب آزار انسان خواهند شد. این اختلالات معمولا در سنین جوانی آغاز شده و زمینهساز بروز رفتارهای چالشبرانگیز میشوند.
اختلالات پردازش حسی شیوه پردازش اطلاعات حسی در سیستم عصبی را مختل میکنند. سیستم عصبی سامانهای پیچیده از سلولهای عصبی است که سیگنالهایی را در سراسر بدن ارسال میکنند. سیستم عصبی انسان از طریق ورودیهای حسی اطلاعات مربوط به دنیای خارج را دریافت خواهد کرد. بهعنوان مثال گوشها امواج صوتی را دریافت نموده و این دادهها پس از پردازش توسط مغز به محتوایی معنادار تبدیل میشوند. ورودیهای حسی انسان در ۸ گروه قابل طبقهبندی هستند:
- بینایی
- شنوایی
- لامسه
- چشایی
- بویایی
- حرکت بدن
- هوشیاری بدن
- تحریک عصبی که هنگام نیاز فرد برای رفتن به دستشویی یا احساس گرسنگی ایجاد میشود.
هنگامی که فردی به اختلال پردازش حسی دچار میشود؛ مغز وی در پردازش برخی اطلاعات حسی ناتوان ظاهر خواهد شد. این افراد معمولا در زمینه دریافت اطلاعات هیچ مشکلی ندارند. اختلالات حسی موجب میشوند تا افراد در برابر اطلاعات حسی پاسخها و واکنشهای نامناسبی از خود نشان دهند. برخی افراد نسبت به ورودیهای حسی بیش از اندازه حساس شده و بعضی دیگر حساسیت خود را به کلی از دست میدهند. بهعنوان مثال کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی احتمالا با حضور در بعضی مکانها یا مشاهده برخی افراد غافلگیر میشوند. برخی دیگر احتمالا فاقد احساس بوده و اشیاء مختلف را بهطور مداوم لمس میکنند. این اختلالات معمولا از زمان راه رفتن کودک آغاز میشوند.
علائم
پردازش نامناسب اطلاعات حسی اصلیترین علامت اختلال پردازش حسی در کودکان و بزرگسالان بهشمار میرود. این پدیده بهطور معمول موجب حساسیت بیش از اندازه یا بیتوجهی فرد نسبت به دادههای حسی خواهد شد. کودکانی که نسبت به ورودیهای حسی بیش از اندازه حساس هستند؛ احتمالا علائم زیر را از خود بروز میدهند:
- حساسیت بیش از اندازه و غافلگیری هنگام حضور در بعضی مکانها یا مشاهده برخی افراد
- خیره شدن مداوم
- حساسیت نسبت به روشن بودن چراغها
- اجتناب از تماس با دیگران
- واکنش شدید نسبت به بوها، صداها یا بافتهای مختلف
افرادی که نسبت به ورودیهای حسی حساسیت پایینی دارند؛ احتمالا دارای علائم زیر هستند:
- غالبا اشیاء مختلف را لمس کرده و با آنها بازی میکنند
- تحمل بالا در برابر درد
- بیقراری یا حرکات مداوم بدن
- ناهماهنگی بدنی و دست و پا چلفتی بودن
علائم اختلالات حسی بسته به تاثیرات آنها روی حواس مختلف متفاوت خواهند بود. برای مثال برخی علائم بر تعادل و حرکت انسان تاثیرگذار هستند.
علل و دلایل
علل دقیق بروز اختلالات پردازش حسی مشخص نیست. این اختلالات معمولا در میان اعضای خانواده مشاهده میشوند؛ لذا ژنتیک احتمالا یکی از عوامل تاثیرگذار در این زمینه بهشمار میرود. ناهنجاریهای مادرزادی یکی دیگر از دلایل احتمالی اختلال پردازش حسی محسوب میشود. گاهی اوقات این اختلالات بهصورت توامان با بیماری اوتیسم و اختلال کمتوجهی -بیشفعالی ظاهر خواهند شد.
انواع اختلالات پردازش حسی
اختلالات پردازش حسی بر اساس نحوه تاثیرگذاری روی حواس مختلف از یکدیگر متمایز میشوند. همچنین شدت این اختلالات بر علائم آنها تاثیرگذار خواهد بود. انسانها دارای ابزارهای حسی ۸ گانه هستند و اختلالات پردازش حسی میتوانند بر هر یک از آنها تاثیرگذار باشند. بر اساس آمار انستیتوی اختلال پردازش حسی موسوم به STAR بروز حداکثر ۲۶۰ هزار الگوی مختلف از علائم محتمل خواهد بود. این الگوها در ۳ گروه اصلی قابل طبقهبندی هستند:
- اختلال تعدیلکننده حسی: این اختلال معمولا شامل حساسیت بیش از حد یا عدم حساسیت نسبت به اطلاعات حسی است
- اختلال حرکتی مبتنی بر حواس: این اختلال بر تعادل، حرکت و هماهنگی بدنی تاثیر میگذارد
- اختلالات تبعیض حسی: این اختلالات بر نحوه تفسیر تفاوتهای ظریف در ورودیهای حسی نظیر بافتهای مختلف تاثیر میگذارند
این زیرگروهها میتوانند علائم متفاوتی را ایجاد نمایند.