افسردگی صبحگاهی یکی از علائمی است که مبتلایان به اختلال افسردگی اساسی احتمالا آن‌را تجربه می‌کنند. با بروز افسردگی صبحگاهی علائم افسردگی شدید در ساعات ابتدایی روز نسبت به اوقات بعدازظهر و عصر شدیدتر هستند. این علائم شامل غم و اندوه شدید، احساس ناامیدی، عصبانیت و خستگی است.
افسردگی صبحگاهی تحت‌عنوان تغییرات روزانه علائم افسردگی یا تغییرات خلقی روزانه نیز شناخته می‌شود. این بیماری با اختلال افسردگی فصلی متفاوت است؛ حالتی که از تغییرات فصول ناشی می‌شود. متخصصان پیش‌تر افسردگی صبحگاهی را به‌عنوان نوعی تشخیص بالینی مستقل قلمداد می‌کردند؛ اما اکنون آن‌را یکی از علائم احتمالی افسردگی می‌دانند.
علل افسردگی صبحگاهی
نتایج یک پژوهش در سال ۲۰۱۳ نشان داد که مبتلایان به افسردگی غالبا دچار اختلال ریتم شبانه‌روزی هستند. این اختلال یکی از دلایل اصلی افسردگی صبحگاهی به‌شمار می‌رود. بدن انسان بر اساس یک چرخه ۲۴ ساعتی فعالیت می‌کند. این برنامه‌ریزی بیولوژیکی موجب می‌شود تا شما اکثر طول شب را خوابیده و در هنگام روز بیدار و هوشیار باشید. در واقع این چرخه طبیعی خواب و بیداری انسان به‌عنوان ریتم شبانه‌روزی شناخته می‌شود. ریتم شبانه‌روزی یا ساعت طبیعی بدن همه چیز از ضربان قلب گرفته تا دمای بدن انسان را تنظیم می‌کند. این مشخصه همچنین بر انرژی، قوه تفکر، هوشیاری و خلق‌وخوی فرد تأثیر می‌گذارد. این ریتم روزانه به شما کمک می‌کند تا خلق‌وخوی پایداری داشته و از سلامتی مطلوبی برخوردار باشید.
ترشح منظم هورمون‌های خاصی مانند کورتیزول و ملاتونین به بدن کمک می‌کند تا برای مواجهه با برخی حوادث آماده شود. به‌عنوان مثال بدن شما هنگام طلوع خورشید اقدام به ترشح کورتیزول می‌کند. این هورمون انرژی موردنیاز برای هوشیاری و فعالیت در طول مدت روز را فراهم می‌کند. در مقابل هنگام غروب خورشید بدن شما ملاتونین آزاد می‌کند؛ هورمونی که باعث ایجاد احساس خواب‌آلودگی در انسان می‌شود.
با مختل شدن این ریتم بدن انسان شروع به ساختن هورمون در اوقات نامناسبی از روز می‌کند. این موضوع می‌تواند بر سلامت جسمی و عاطفی افراد تأثیر منفی بگذارد. به‌عنوان مثال هنگامی‌که بدن شما در طول روز اقدام به تولید ملاتونین نماید؛ در این‌صورت احتمالا احساس خستگی و خواب‌آلودگی شدید را تجربه خواهید کرد.
علائم افسردگی صبحگاهی
مبتلایان به افسردگی صبحگاهی معمولا در ساعات ابتدایی روز احتمالا احساس غم و اندوه شدیدی را تجربه می‌کنند. با این‌حال با گذشت زمان به‌تدریج وضعیت خلقی آن‌ها بهبود خواهد یافت. برخی علائم افسردگی صبحگاهی به شرح زیر است:
- بیدار شدن و خروج دشوار از تختخواب با فرا رسیدن صبح
- احساس کمبود شدید انرژی در ساعات ابتدایی روز
- دشوار بودن انجام کارهای ساده نظیر دوش گرفتن یا نوشیدن یک فنجان چای
- تاخیر در عملکرد شناختی یا جسمی
- کم‌توجهی یا عدم تمرکز
- تحریک‌پذیری شدید و احساس ناامیدی
- عدم تمایل نسبت به انجام فعالیت‌های موردعلاقه در گذشته
- احساس پوچی و بی‌ارزش بودن
- تغییر در اشتها (خوردن بسیار کمتر یا بیشتر از حد متعارف)
- بی‌خوابی یا خواب بیش از اندازه طبیعی
تشخیص افسردگی صبحگاهی
از آنجا که برای تشخیص افسردگی صبحگاهی روش مستقلی وجود ندارد؛ بنابراین تشخیص این اختلال نیز فاقد معیارهای منحصربه‌فرد خواهد بود. بنابراین به منظور تشخیص افسردگی صبحگاهی پزشک به‌دنبال مشاهده هیچ‌گونه علائم خاصی نیست؛ اما احتمالا در خصوص الگوی خواب و تغییرات خلقی فرد طی مدت روز پرسش‌هایی را به شرح زیر مطرح خواهد کرد:
- آیا علائم شما عموما در اوقات صبح یا عصر تشدید شده و دچار نوسان می‌شوند؟
- آیا برای خروج از رختخواب و آغاز فعالیت روزمره دچار مشکل هستید؟
- آیا خلق‌وخوی شما در طول روز به نحو چشمگیری تغییر می‌کند؟
- آیا هنگام تمرکز نمودن روی امور بیش از اندازه دچار مشکل هستید؟
- آیا از انجام فعالیت‌های موردعلاقه خود در گذشته لذت می‌برید؟
- آیا برنامه روزمره شما اخیرا دستخوش تغییر شده است؟
- چه رویدادهایی موجب بهبود روحیه شما می‌شوند؟
درمان افسردگی صبحگاهی
به منظور کاهش و کنترل علائم افسردگی صبحگاهی می‌توان از برخی روش‌های درمانی شامل موارد زیر استفاده کرد:
- تجویز دارو
افسردگی صبحگاهی برخلاف سایر اشکال افسردگی به مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین واکنش مناسبی نشان نمی‌دهد. این ترکیبات در داروهای ضد افسردگی به‌کار گرفته شده و به کاهش علائم افسردگی اساسی کمک می‌کند. با این‌حال مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI) در کاهش علائم افسردگی صبحگاهی موثر هستند.
- گفتار درمانی
مانند درمان بین فردی، درمان شناختی رفتاری و روان درمانی. استفاده ترکیبی از دارو و گفتار درمانی در درمان افسردگی صبحگاهی بسیار موثر خواهد بود.
- نور درمانی
قرارگیری در معرض نور بر میزان ترکیبات شیمیایی موثر بر خلق‌وخو در مغز تاثیر می‌گذارد. این روش درمانی عموما برای اختلالات عاطفی فصلی به‌کار گرفته می‌شود؛ اما به درمان افسردگی صبحگاهی نیز کمک می‌کند.
- الکتروشوک درمانی
در این روش به منظور ایجاد عمدی تشنج، امواج الکتریکی از داخل مغز عبور داده می‌شوند. بدین‌ترتیب با ایجاد تغییرات شیمیایی در مغز علائم افسردگی معکوس خواهند شد. این عمل نسبتا بی‌خطر بوده و تحت بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود.