اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) یک حالت روانی ناتوانکننده است که پس از قرار گرفتن در معرض استرس شدید یا یک رویداد آسیبزا بروز پیدا میکند. اگرچه مشکلات کوتاهمدت ناشی از برخی اتفاقات در اکثریت افراد به تدریج رفع میشود؛ اما افراد مبتلا به PTSD برای مدت زمان طولانیتری تحت تاثیر این مشکلات قرار میگیرند.
اختلال PTSD با انواع علائم شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی مربوط به تجربه مجدد یک رویداد، اجتناب از یادآوری آن و بیشفعالی فیزیولوژیکی ( مانند: بیخوابی یا تحریکپذیری) قابل تشخیص است. بر اساس برآوردهای صورت گرفته این اختلال حدودا ۱۰ درصد از افراد را در برخی مراحل زندگی تحت تاثیر قرار میدهد؛ اما میزان شیوع آن در افرادی که دچار یک واقعه آسیبزا شدهاند احتمالا نزدیک به ۱۰۰ درصد است.
درمان شناختی رفتاری چیست؟
اکنون سالهاست که برای معالجه اختلال PTSD از درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده میشود. هدف این است که با تغییر الگوهای رفتاری فرد افکار، احساسات و عملکرد او بهبود یابد. اصلاح یک رفتار در بهبود سایر رفتارهای فرد موثر خواهد بود. بهعنوان مثال تغییر افکار مخرب فرد احتمالا به بهبود روحیه وی کمک کرده و به رفتارهای سالمتر منجر خواهد شد. معمولا درمان طی بیش از ۱۲ تا ۱۶ جلسه بهصورت فردی یا گروهی انجام میشود.
استفاده درمان شناختی رفتاری (CBT) برای معالجه اختلال استرس پس از حادثه
برخی تکنیکهای مورد استفاده توسط درمانگر حین انجام CBT :
این روشها با هدف کمک به فرد برای دستیابی به درک عینیتر از تجربه آسیبزای خود، بازگشت حس کنترل و اعتمادبهنفس، بهبود توانایی تقابلی وی و کاهش رفتارهای اجتنابی بهکار گرفته میشوند.
مزایای CBT
اثرات سودمند CBT معمولا شامل تغییر انحرافات شناختی مضری است که مبتلایان به PTSD با آنها مواجه میشوند. پاسخ به CBT همچنین با تغییرات فیزیولوژیکی، نوروایمیجینگ عملکردی و تغییرات الکتروانسفالوگرافی همراه بوده و شامل موارد زیر است:
چگونه CBT با سایر روشهای درمانی مقایسه میشود؟
حساسیتزدایی و پردازش مجدد حرکت چشمی (EMDR) یکی دیگر از روشهای درمانی پرکاربرد برای PTSD (با کارایی مشابه CBT) است. این رویکرد در ابتدا توسط دکتر فرانسیس شاپیرو ابداع شد. وی متوجه شد که افکار مزاحم توسط حرکات خاص چشم کاهش خواهند یافت. نظریه دکتر بر اساس این عقیده است که افکار، احساسات و رفتارهای منفی ناشی از خاطرات پردازش شده بهصورت ناقص هستند. در این تکنیک بیمار بر روی تصاویر اضطرابآور متمرکز میشود. اگرچه بهطور کلی بهنظر میرسد که این روش به اندازه CBT کارامد است؛ اما در مورد مزایای EMDR اختلاف نظرهایی وجود دارد.
استفاده از CBT پس از انواع تجربههای آسیبزا در بزرگسالان و کودکان بهعنوان یک روش درمانی مطمئن و موثر برای PTSD حاد و مزمن شناخته شده است. میزان بهبودی در این روش نسبت به سایر روشهای درمانی نظیر روان درمانی حمایتی، درمان حل مسئله، روان درمانی پویا، طب سوزنی، هیپنوتیزم و درمان نگارش ساختاری موثرتر است. با اینحال مطالعات اخیر نشان دادهاند که ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به PTSD به CBT پاسخ نداده و بسیاری از بیماران بهبود پیدا نخواهند کرد. این مسئله احتمالا از عوامل مختلفی نظیر سایر اختلالات روانی (مانند افسردگی) و ماهیت جمعیت مورد مطالعه ( بهعنوان مثال آموزش کمتر موجب کاهش کارآیی این روش درمانی میشود) سرچشمه میگیرد.
بهطور کلی استفاده از CBT در طولانیمدت نسبت به سایر روشهای درمانی موثرتر خواهد بود؛ اما در این روش وضعیت بیمار قابل تشخیص نیست. میزان شیوع علائم PTSD در بیمارانی که از روش CBT استفاده میکنند؛ نسبت به بیمارانی که مشاوره حمایتی دریافت میکنند بهمراتب کمتر است.
شواهدی مبنی بر مزایای احتمالی CBT در پیشگیری از PTSD وجود دارد؛ اما اثبات آنها مستلزم انجام تحقیقات بیشتر است. یک بررسی و متاآنالیز انجام شده استفاده از مداخلات روانشناختی برای پیشگیری از PTSD را توصیه نمیکند. همچنین این بررسی نشان داد که مداخلات روانشناختی احتمالا بر روی برخی افراد تاثیرات منفی خواهد گذاشت.
بهنظر میرسد که استفاده ترکیبی از روش CBT و تجویز دارو فواید چندانی نخواهد داشت. دستورالعملهای بالینی برای مبتلایان به PTSD در استرالیا استفاده از روان درمانی متمرکز بر تروما( CBT یا EMDR) را بر تجویز دارو ترجیح میدهند.