تستوسترون نوعی هورمون مردانه موسوم به آندروژن است. این هورمون در بسیاری از اعمال بدنی نظیر توان عضلانی، قدرت جنسی، تراکم استخوان، توزیع چربی در بدن و تولید اسپرم موثر است. اگرچه تستوسترون به‌عنوان یک هورمون مردانه طبقه‌بندی می‌شود؛ اما این هورمون در بدن زنان نیز به میزان کمتر تولید خواهد شد. سطوح پایین تستوسترون در زنان و مردان احتمالا موجب برخی علائم جسمی و عاطفی از جمله افسردگی می‌شود.
علل کاهش تستوسترون در بدن
کمبود هورمون T تحت‌عنوان هیپوگنادیسم شناخته می‌شود. هیپوگنادیسم اولیه از وجود اختلالات در بیضه‌ها ناشی می‌شود؛ اندام‌هایی که مسئولیت تولید هورمون تستوسترون را بر عهده دارند. مردان دچار ضایعات بیضه احتمالا هیپوگنادیسم اولیه را تجربه می‌کنند. این مشکل احتمالا از شرایط زیر ناشی می‌شود:
- درمان سرطان
- اوریون
- مقادیر بیش از حد طبیعی آهن خون
هیپوگنادیسم ثانویه هنگامی روی می‌دهد که غده هیپوفیز سیگنال‌های مربوط به ترشح تستوسترون بیشتر را دریافت نکند. علل عدم سیگنال‌دهی شامل موارد زیر است:
- کهولت طبیعی
- HIV
- ایدز
- بیماری سل
- چاقی
- استفاده از داروهای مخدر
علائم کمبود تستوسترون در بدن
پایین بودن هورمون T موجب بروز تغییرات جسمانی و عاطفی متعددی در زندگی انسان می‌شود. تغییر تمایلات و عملکرد جنسی احتمالا مشهودترین تحول ناشی از این پدیده به‌شمار می‌رود. افت قابل‌توجه عملکرد جنسی مردان به دلیل کمبود هورمون تستوسترون پدیده‌ای شایع محسوب می‌شود. در چنین وضعیتی دستیابی به نعوظ و حفظ آن کاری دشوار بوده و در موارد حاد فرد با مشکل ناباروری مواجه خواهد شد.
تستوسترون همچنین در استحکام ماهیچه و استخوان‌ها نقش به‌سزایی دارد. کاهش هورمون تستوسترون احتمالا موجب تضعیف توده عضلانی و استخوانی خواهد شد. این تغییرات می‌توانند فرد را در معرض به بیماری‌های قلبی، دیابت و پوکی استخوان قرار دهند. مردان در هر سنی می‌توانند به کمبود هورمون T دچار شوند؛ اما این مشکل در افراد مسن شایع‌تر است.
ارتباط میان کمبود تستوسترون و افسردگی
کمبود هورمون T در زنان و مردان موجب بروز علائم افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری و سایر نوسانات خلق‌وخو می‌شود. تستوسترون درمانی می‌تواند خلق‌وخوی این افراد خصوصا در سنین بالا را بهبود دهد. علائم مشترک میان افسردگی و سطوح پایین هورمون تستوسترون تشخیص آن‌ها از یکدیگر را دشوار می‌کند. از طرفی افسردگی، تفکر دشوار و اضطراب از جمله نشانه‌های معمول کهولت سن به‌شمار می‌روند.
از جمله علائم معمول که میان افراد دچار کمبود هورمون T و مبتلایان به افسردگی مشترک هستند؛ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تحریک‌پذیری
- اضطراب
- ناراحتی
- توان جنسی پایین
- مشکلات حافظه
- تمرکز دشوار
- مشکلات خواب
با این‌حال علائم جسمانی ناشی از کمبود تستوسترون و افسردگی با یکدیگر متفاوت هستند. افرادی که دچار افسردگی بوده اما دارای مقادیر کافی هورمون T هستند؛ عموما مشکلاتی نظیر تورم پستان و کاهش توان و توده عضلانی ناشی از کمبود تستوسترون را تجربه نمی‌کنند. علائم جسمانی افسردگی غالبا با محوریت دردهای ناحیه سر و کمر شناخته می‌شوند.
در صورت مشاهده علائم افسردگی و تحریک‌پذیری در خود نزد پزشک مراجعه نمایید. معاینه فیزیکی و آزمایش خون روش‌های مناسبی برای سنجش کمیت تستوسترون و کمبود آندروژن به‌شمار می‌روند.
کمبود تستوسترون در زنان
کاهش سطح هورمون‌های حیاتی بدن از جمله تستوسترون صرفا بر سلامت روانی مردان تاثیر منفی نخواهد گذاشت. نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که کمبود هورمون تستوسترون در زنان غالبا موجب ظهور علائم افسردگی می‌شود. تستوسترون درمانی در زنان یائسه از اهمیت بالاتری برخوردار است.
گزینه‌های درمانی
هورمون درمانی یکی از روش‌های جایگزین برای بازگرداندن تستوسترون به سطح طبیعی است. تستوسترون مصنوعی با چند شیوه مختلف وارد بدن انسان می‌شود. این هورمون از طریق تزریق، برچسب‌های پوستی و ژل‌های موضعی با قابلیت جذب از طریق پوست مصرف می‌شود. پزشک معالج بسته به سبک زندگی بیمار، وضعیت سلامت و پوشش بیمه روش درمانی مناسب را تجویز خواهد کرد.
حمایت و پشتیبانی
کمبود هورمون تستوسترون در برخی مردان احتمالا موجب تضعیف اعتمادبه نفس و احساس خوشایند جسمانی خواهد شد. پس از انجام فرآیند درمان احتمالا علائم جسمانی ناشی از کمبود تستوسترون از بین خواهند رفت؛ اما علائم روانی به قوت خود باقی خواهند ماند. خوشبختانه برای این مشکل نیز راه‌حل‌هایی وجود دارد.
تمرینات تنفسی و مدیتیشن ذهن آگاهی غالبا برای حل مشکلات خواب و اضطراب به‌کار گرفته می‌شوند. تمرکز روی فرآیند تنفس به انسان آرامش بخشیده و به تخلیه ذهن از افکار منفی کمک خواهد کرد. روزنامه‌نگاری نیز روشی برای سامان‌دهی افکار و احساسات انسان قلمداد می‌شود. لذا در صورت تمایل هر روزه افکار و ذهنیات خود را یادداشت نمایید. این اقدام به بهبود احساسات شما کمک می‌کند.
درمان شناختی رفتاری یکی دیگر از روش‌های مقابله با علائم روانی کمبود تستوسترون محسوب می‌شود. همچنین صبور بودن و درک شرایط روشی فوق‌العاده برای نشان دادن حمایت خود از دوست، همسر یا اعضای خانواده با مشکل کمبود تستوسترون به‌شمار می‌رود.