اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی (ADHD) به‌عنوان یک بیماری رشد عصبی طبقه‌بندی شده و علائم آن معمولا در اوایل دوران کودکی ظاهر می‌شوند. ADHD می‌تواند چالش‌های متعددی را در فعالیت روزمره ایجاد نماید. اما بسیاری از مردم به اشتباه تصور می‌کنند که کودکان مبتلا به ADHD نسبت به سایر همسالان خود باهوش‌تر هستند. با این‌حال میان هوش افراد و ابتلای آن‌ها به اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی هیچ رابطه مستقیمی وجود ندارد. برخی مبتلایان به ADHD احتمالا دارای ضریب هوشی بالاتری هستند؛ اما این موضوع نهایتا می‌تواند زیانبار نیز باشد؛ زیرا احتمالا کودک را از دریافت کمک‌های موردنیاز محروم می‌کند.
ADHD به‌طور معمول در محدوده سنی ۷ سالگی تشخیص داده می‌شود؛ اگرچه علائم این اختلال عموما در سنین پیش از ۱۲ سالگی ظاهر خواهند شد. ADHD غالبا با رفتارهای بیش‌فعالی و مشکلات توجهی شناخته می‌شود. بر اساس اظهارات اتحادیه ملی بیماری‌های روانی حدودا ۹ درصد کودکان و ۴ درصد بزرگسالان آمریکایی به اختلال ADHD مبتلا هستند. این اختلاف آماری از آنجا ناشی می‌شود که در برخی بزرگسالان علائم بیماری بهبود پیدا کرده و به همین دلیل فاقد علائم تشخیصی ADHD هستند. برخی از رایج‌ترین علائم ADHD عبارتند از:
- بی‌حوصلگی
- حرکت مداوم
- بی‌قراری
- پرحرفی
- ناتوانی در اتمام کارها
- ناتوانی در گوش کردن یا دنبال کردن دستورالعمل‌ها
- قطع صحبت‌های دیگران
- انجام دادن کارها بدون تفکر
- مشکلات یادگیری مفاهیم و مطالبدر مدرسه
مرکز ملی بهداشت روان اختلال ADHD را در ۳ گروه مجزا طبقه‌بندی می‌کند:
- بی‌توجهی عمده که در مقایسه با بی‌توجهی قابل مشاهده در مبتلایان به ADHD متفاوت است.
- بیش‌فعالی عمدتا تکانشی
- بیش‌فعالی تکانشی و بی‌توجهی ترکیبی (این مورد شایع‌ترین شکل ADHD است)
به منظور تشخیص ابتلای فرد به ADHD بایستی حداقل ۶ مورد از علائم فوق رویت شود. اگرچه برای تشخیص ابتلای بزرگسالان وجود ۵ علامت نیز کفایت خواهد کرد.
ADHD و IQ
در خصوص بهره هوشی بالاتر در مبتلایان به ADHD بحث داغ و فراوانی مطرح شده است. حتی در خصوص کیفیت این رابطه اختلاف نظرهای متعددی وجود دارد. این اختلال بسته به شدت علائم می‌تواند توانایی فعالیت فرد در مدرسه یا محیط کار را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین برخی افراد بعضا در انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل می‌شوند. در این‌حالت اطرافیان تصور می‌کنند که وی ضریب هوشی پایین‌تری دارد؛ در حالی‌که واقعا این‌طور نیست.
بر اساس یک پژوهش انجام شده در سال ۲۰۱۰ بزرگسالانی که دارای بهره هوشی بالا و در عین‌حال علائم ADHD هستند؛ از عملکرد شناختی ضعیف‌تری نسبت به افراد دارای ضریب هوشی بالا و بدون علائم ADHD برخوردار هستند. در این تحقیق از طیف گسترده‌ای از آزمون‌های کلامی، سنجش حافظه و حل مسئله استفاده شد. با این‌حال یکی از مشکلات چنین مطالعه‌ای این است که هیچ گروه کنترلی دیگری وجود ندارد. به‌عنوان مثال گروه افراد عادی و دارای بهره هوشی پایین مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است.
از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که بسیاری از افراد مبتلا به بیش‌فعالی صرفا توجه خود را روی کارهای موردعلاقه‌شان متمرکز می‌کنند. این وضعیت در مدرسه یا محیط کار کاملا مشهود بوده و دلیلی بر پایین بودن بهره هوشی فرد نیست؛ بلکه این افراد صرفا روی اموری که از نظر آن‌ها حائز اهمیت است تمرکز می‌کنند.
پژوهشی که طی سال ۲۰۱۱ در نشریه روانشناسی پزشکی منتشر شد نشان داد که بهره هوشی و ADHD دو موضوع کاملا مجزا و مستقل هستند. این مطالعه ادعا می‌کند که IQ نیز همانند ADHD تا حدودی ریشه ارثی و خانوادگی دارد. اما وجود یکی از اقوام با ضریب هوشی بالا لزوما بدان معنا نیست که فرد دیگری از آن خانواده ضمن ابتلا به ADHD از سطح IQ مشابهی برخوردار است.
مسائل احتمالی
فرآیند تشخیص ADHD هنگام تعیین باهوش بودن یا نبودن یک کودک احتمالا مشکلاتی را ایجاد می‌کند. به منظور تشخیص دقیق ADHD هیچ‌گونه آزمایش خاصی وجود ندارد؛ در عوض روند تشخیص بر اساس مشاهده علائم احتمالی در بلندمدت انجام می‌شود. برخی شرایط روانی دیگر نظیر اوتیسم یا اختلال دو قطبی نیز احتمالا با ADHD اشتباه گرفته شوند.
ریتالین و آددرال رایج‌ترین داروها برای درمان ADHD به‌شمار می‌روند. مصرف این داروها میزان ترکیبات شیمیایی داخل مغز را افزایش داده و به تقویت تمرکز کمک می‌کنند. همچنین خوردن این داروها در ارتقاء عملکرد کودکان در مدرسه بسیار موثر است.
کلام نهایی
ADHD همانند سایر اختلالات روانی قادر به پیش‌بینی ضریب هوشی افراد نیست. بعلاوه باهوش بودن لزوما به‌معنای سطح بالای IQ نیست. همبستگی میان ضریب هوشی و ADHD بر اساس باورها و کلیشه‌های غلط مطرح شده است. افرادی که تصور می‌کنند مبتلایان به ADHD از بهره هوشی بالایی برخوردار هستند؛ احتمالا به درمان این وضعیت فکر نمی‌کنند. در مقابل افرادی که تصور می‌کنند مبتلایان به ADHD باهوش نیستند نیز احتمالا از پتانسیل این افراد چشم‌پوشی می‌کنند.