اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قابل تشخیص در کودکان محسوب می‌شود. ADHD نوعی اختلال رشد عصبی است که موجب بروز اختلالات رفتاری و بیش‌فعالی در افراد می‌شود. علائم ADHD غالبا شامل تمرکز دشوار، بی‌قراری و بی‌نظمی است. بسیاری از کودکان علائم این اختلال را در سنین زیر ۷ سالگی بروز می‌دهند؛ در حالی‌که برخی از علائم تا سنین بزرگسالی نیز تشخیص داده نمی‌شوند. با این‌حال میان نحوه بروز علائم ADHD در دخترها و پسرها تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد. این موضوع می‌تواند بر نحوه تشخیص و درمان ADHD تاثیرگذار باشد.
والدین بایستی کلیه علائم اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی را مدنظر قرار داده و اقدامات درمانی را صرفا بر اساس جنسیت اجرا نکنند. بعلاوه علائم ADHD در تمامی کودکان یکسان نیست. ۲ خواهر و برادر می‌توانند دچار بیش‌فعالی باشند؛ اما در عین‌حال علائم متفاوتی را از خود بروز داده و نیازمند تجویز روش‌های درمانی مختلفی باشند.
ADHD و جنسیت
بر اساس اعلام منابع اطلاعاتی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) پسران احتمالا ۳ برابر بیشتر از دخترها به اختلال ADHD دچار می‌شوند. چنین اختلافی لزوما بدان معنا نیست که دختران کمتر از پسرها در معرض خطر قرار دارند؛ بلکه احتمالا از تفاوت علائم ADHD در دختران ناشی می‌شود. علائم اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی در دخترها غالبا ظریف‌تر بوده و در نتیجه تشخیص آن‌ها نیز دشوارتر است.
نتایج تحقیقات اخیر نشان داده که پسران مبتلا به ADHD معمولا علائم خارجی نظیر دویدن و رفتارهای تکانشی را از خود نشان می‌دهند؛ در حالی‌که دختران دچار این اختلال غالبا دارای علائم درونی از جمله کم‌توجهی و عزت نفس پایین هستند. همچنین پسران غالبا به لحاظ جسمانی شروع به پرخاشگری می‌کنند؛ در حالی‌که پرخاشگری دختران بیشتر جنبه کلامی دارد.
از آنجا که دختران مبتلا به بیش‌فعالی معمولا مشکلات رفتاری کمتری از خود بروز می‌دهند؛ لذا علائم بیماری آن‌ها کمتر موردتوجه قرار گرفته و مشکلات آن‌ها نیز غالبا نادیده گرفته می‌شود. در نتیجه این افراد به منظور بررسی وضعیت و درمان معمولا نزد پزشک مراجعه نکرده و این موضوع در آینده می‌تواند مشکلات مضاعفی را به‌دنبال داشته باشد.
تحقیقات همچنین نشان داده است که عدم درمان ADHD در دختران احتمالا بر اعتمادبه‌نفس آن‌ها تاثیر منفی گذاشته و حتی سلامت روانی آن‌ها را تهدید می‌کند. پسران مبتلا به ADHD معمولا احساس سرخوردگی خود را ابزار می‌کنند؛ اما دختران دچار بیش‌فعالی معمولا رفتاری درون‌گرایانه داشته و احساس درد و عصبانیت خود را سرکوب می‌کنند. این پدیده دختران را در معرض ابتلا به افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن قرار می‌دهد. همچنین عدم تشخیص و درمان اختلال ADHD در دختران موجب می‌شود تا آن‌ها بیش از سایر همسالان خود در محیط مدرسه، فضاهای اجتماعی و روابط شخصی دچار مشکل شوند.
تشخیص ADHD در دختران
دختران مبتلا به ADHD غالبا علائم بی‌توجهی را از خود بروز می‌دهند؛ در حالی‌که پسرها عموما دارای جنبه‌های بیش‌فعالی هستند. رفتارهای بیش‌فعالی به آسانی در محیط خانه یا مدرسه قابل تشخیص هستند؛ زیرا کودک آرام و قرار نداشته و رفتارهای تکانشی و خطرناک از خود نشان می‌دهد. رفتارهای مرتبط با بی‌توجهی غالبا ظریف‌تر هستند. در این‌حالت کودک روند نظم کلاس را مختل نمی‌کند؛ اما فراموش‌کار شده و از آموزش باکیفیت محروم می‌شود. بنابراین نباید این مشکل را با تنبلی یا ناتوانی در یادگیری اشتباه گرفت. از آنجا که دختران مبتلا به ADHD معمولا فاقد علائم بیش‌فعالی هستند؛ لذا علائم آن‌ها احتمالا به اندازه پسرها مشهود نیستند. این علائم عبارتند از:
- اعتمادبه‌نفس پایین
- اضطراب
- اختلالات فکری
- مشکلات در زمینه پیشرفت تحصیلی
- بی‌توجهی یا تمایل به خیال‌پردازی
- عدم تمرکز
- پرخاشگری کلامی نظیر طعنه زدن یا ناسزا گفتن
تشخیص ADHD در پسران
اگرچه ADHD غالبا در دختران تشخیص داده نمی‌شود؛ اما در پسرها نیز می‌تواند نادیده گرفته شود. در باور عمومی پسرها بسیار پرانرژی‌تر از دخترها هستند؛ لذا جنب‌وجوش و شیطنت‌های بیش از اندازه آن‌ها معمولا با این ذهنیت توجیه می‌شود. اما نتایج تحقیقات معتبر نشان می‌دهند که رفتارهای تکانشی و بیش‌فعالی در پسرها به‌مراتب شایع‌تر از دخترها هستند. با این‌حال تمامی پسرهای مبتلا به ADHD لزوما دارای رفتارهای بیش‌فعالی و تکانشی نیستند. در واقع وجود علائم بی‌توجهی در برخی پسران مانع از تشخیص بیماری آن‌ها می‌شود. پسران مبتلا به ADHD غالبا دارای علائمی هستند که با درک عامه از این اختلال مطابقت دارند. این علائم عبارتند از:
- تکانشگری یا رفتارهای پرخاش‌گرانه
- بیش‌فعالی شامل دویدن و بی‌قراری
- بی‌توجهی و عدم تمرکز
- پرخاشگری فیزیکی نظیر کتک‌کاری
- صحبت کردن بیش از اندازه
- پریدن میان کلام دیگران و قطع کردن مکرر صحبت‌های آن‌ها
علائم ADHD معمولا با افزایش سن به تدریج کمرنگ‌تر می‌شوند؛ اما کماکان می‌تواند زندگی انسان را تحت‌تاثیر قرار دهد. مبتلایان به ADHD غالبا در محیط کار، تحصیل یا روابط اجتماعی دچار مشکل شده و بیش از سایرین در معرض ابتلا به افسردگی، اضطراب و اختلالات یادگیری قرار دارند.