دیسگرافی نوعی ناتوانی در یادگیری است که با مشکلات نوشتن از جمله اختلال در نوشتار، ضعف در هجی کردن کلمات و ناتوانی در انتخاب کلمات صحیح برای استفاده مشخص می‌شود. دیسگرافی می‌تواند کودکان یا حتی بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد. کودکان مبتلا به دیسگرافی بعضا سایر اختلالات یا اختلالات یادگیری را تجربه می‌کنند. این اختلال در دوران بزرگسالی معمولاً پس از یک ضربه شدید مانند سکته مغزی رخ داده و پزشکان از آن تحت عنوان آگرافیا (نارسانویسی) یاد می‌کنند.
در این مقاله علائم و روش‌های تشخیص دیسگرافی را مورد بحث قرار داده و به راهکارهای درمان و مدیریت این اختلال اشاره می‌کنیم.
انواع مختلف دیسگرافی
انواع مختلف دیس گرافی شامل موارد زیر است:
- دیسگرافی نارساخوانی
در این گونه از دیسگرافی کلمات نوشتاری که شخص از منبع دیگری کپی نکرده است؛ (خصوصاً با ادامه فرآیند نگارش) ناخوانا هستند. از سوی دیگر یادداشت‌ها یا نقاشی‌های کپی‌برداری شده احتمالا واضح و خوانا خواهند بود. در این‌حالت حتی با وجود طبیعی بودن مهارتهای حرکتی فرد توانایی وی برای هجی کردن کلمات ضعیف است. علیرغم نام این اختلال فرد مبتلا به دیسگرافی نارساخوانی لزوماً دچار مشکل نارساخوانی نیست.
- دیسگرافی حرکتی
این شکل از دیسگرافی زمانی روی می‌دهد که فرد در زمینه مهارتهای حرکتی ظریف دچار ضعف باشد. فردی دچار دیسگرافی حرکتی احتمالا در زمینه مهارتهای سرعتی نیز عملکرد ضعیفی دارد. اعمال نوشتاری از جمله کارهای کپی‌برداری شده و نقاشی‌ها ضعیف یا ناخوانا هستند. در صورت تلاش زیاد دانش‌آموز نمونه یادداشت‌های کوتاه وی احتمالا تا حدودی خوانا خواهند شد. توانایی‌های املایی فرد مبتلا نیز معمولاً در حد طبیعی است.
- دیسگرافی فضایی
دیسگرافی فضایی از مسائل مربوط به آگاهی فضایی ناشی می‌شود. این اختلال احتمالا با مشکلاتی نظیر ناتوانی کودک در رعایت خطوط نوشتاری یک قطعه کاغذ یا استفاده از فاصله صحیح بین کلمات تشخیص داده می‌شود. کلیه اشکال دستخط و نقاشی از افرادی که دارای این نوع دیسگرافی هستند؛ معمولاً قابل خواندن نخواهند بود. البته در این افراد مهارتهای هجی کردن به‌طور معمول مختل نمی‌شوند.
علائم دیسگرافی
دیسگرافی می‌تواند علائم مختلفی را در کودکانی با سنین مختلف ایجاد کند. همچنین علائم اختلال به نوع دیسگرافی که فرد تجربه می‌کند؛ بستگی دارد. بعضی افراد احتمالا تنها دستخط ضعیفی داشته یا صرفا در هجی کردن کلمات دچار مشکل هستند؛ در حالی‌که برخی دیگر با هر ۲ مشکل به‌صورت توامان دست‌به‌گریبان هستند.
علائم و نشانه‌های دیسگرافی احتمالا شامل موارد زیر است:
- دستخط ضعیف یا ناخوانا
- املای نادرست یا عجیب و غریب
- نگارش اشتباه با حروف بزرگ
- ترکیبی از سبک نوشتاری با خط شکسته و چاپی
- استفاده از کلمات نادرست
- حذف کلمات از جملات
- کند نوشتن
- خستگی بعد از نوشتن قطعات کوتاه
- اندازه و فاصله نامناسب حروف
- مشکل در دستور زبان و ساختار جمله
- موقعیت غیرمعمول بدن یا دست هنگام نوشتن
- بیان کلمات با صدای بلند هنگام نوشتن آن‌ها
- تماشای دست‌ها هنگام نوشتن
- در دست گرفتن مداد به‌صورت غیرمعمول
- اجتناب از انجام تکالیف مربوط به نوشتن یا نقاشی
- مشکل یادداشت‌برداری در مدرسه یا محل کار
مبتلایان به دیسگرافی غالبا با ناتوانی‌هایی در زمینه یادگیری یا مشکلات بهداشت روانی مواجه هستند. گاهی اوقات چالش‌های زندگی با دیسگرافی می‌توانند موجب تشدید اضطراب و کاهش عزت نفس شوند.
تشخیص
تشخیص دیسگرافی غالبا با کمک چندین شخص متخصص از جمله پزشک خانواده یا متخصص اطفال، متخصص طب کار و روانشناس انجام می‌شود. پزشک بایستی سایر شرایط احتمالی ایجادکننده مشکلات نوشتاری را رد کند. پس از انجام این کار یک روانشناس متخصص در زمینه اختلالات یادگیری قادر به تشخیص دیسگرافی خواهد بود. آن‌ها برای انجام این کار احتمالا از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
- آزمون‌های آکادمیک
- چالش‌های مرتبط با مهارتهای حرکتی
- تست‌های ضریب هوشی
- تست نوشتن مانند نوشتن جملات یا کپی کردن کلمات
در طی این آزمایشات متخصصان حالت در دست گرفتن مداد، وضعیت دست و بدن و روند نوشتن را بررسی می‌کند. آن‌ها همچنین قطعه نوشتاری به پایان رسیده را از نظر علائم دیسگرافی ارزیابی می‌کنند. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی برای تشخیص اختلالات خاص یادگیری مانند دیسگرافی معیارهایی را تعیین می‌کند. یکی از معیارها این است که مجموعه علائم بایستی برای مدت حداقل ۶ ماه دوام داشته باشند.
درمان دیسگرافی
برای درمان دیسگرافی هیچ راهکار مشخصی وجود ندارد؛ اما افراد می‌توانند علائم خود را مدیریت نموده و چالش‌های پیش رو در محیط مدرسه و زندگی را کاهش دهند.
تکنیک‌های درمان و مدیریت دیسگرافی شامل موارد زیر است:
- داروهایی برای ابتلای همزمان به سایر اختلالات
افرادی که به‌طور همزمان دچار اختلالات دیسگرافی و کم‌توجهی- بیش‌فعالی (ADHD) هستند؛ احتمالا با مصرف داروهای درمان‌کننده ADHD در هر دو حالت شاهد بهبودی خواهند بود.
- کار درمانی
افراد از طریق کاردرمانی می‌توانند مهارت‌ها و تکنیک‌های خاصی را جهت تسهیل فرآیند نوشتن بیاموزند. آن‌ها قادر به تقویت مهارتهای حرکتی ظریف خود بوده و چگونگی نگاه داشتن قلم یا خودکار در دست جهت نگارش بهتر را فرا می‌گیرند.
- استراتژیهای مدیریت برای یادگیری
کودکان و بزرگسالان مبتلا به دیسگرافی برای مدیریت وضعیت خود می‌توانند از استراتژیهای یادگیری بهره‌مند شوند. این استراتژی‌ها احتمالا به سن و توانایی‌های فرد بستگی خواهند داشت. استراتژیهای زیر احتمالا به افراد در کلیه سنین کمک می‌کنند تا یادداشت‌برداری هنگام حضور در کلاس درس را فرا بگیرند:
- استفاده از انواع مختلفی از خودکارها و مدادها
- استفاده از کاغذ با خطوط برجسته برای کمک به ماندن در خطوط
- استفاده از رئوس مطالب چاپ شده در کلاس برای سهولت در یادداشت‌برداری
- به‌کارگیری نرم‌افزار دیکته هنگام نوشتن
- درخواست یک مصحح برای بررسی کار
- استفاده از رایانه برای تایپ تکلیف