به‌طور معمول انتظار می‌رود که تمامی کودکان گه‌گاهی دچار ترس یا اضطراب شوند. قرارگیری در موقعیت‌های جدید، انجام کارهای چالش‌برانگیز و حتی برخورد با افراد غریبه همگی می‌توانند اکثر کودکان را دچار اضطراب کنند. سایر ترس‌های مرتبط با سن عبارتند از:
- اضطراب ناشی از برخورد با افراد غریبه از سنین ۷ تا ۹ ماهگی آغاز می‌شود.
- ترس از تاریکی، هیولا، حشرات و حیوانات در سنین پیش‌دبستانی
- ترس از ارتفاع یا طوفان در سال‌های اولیه ورود به مدرسه
- ترس از مدرسه یا دوستان در سنین بالاتر و نوجوانان
احساس اضطراب گاه‌به‌گاه می‌تواند طبیعی باشد؛ اما طولانی شدن مدت آن احتمالا یکی از علائم حقیقی اختلال اضطراب به‌شمار می‌رود.
علائم اضطراب دوران کودکی
به همان اندازه که اضطراب گاه‌به‌گاه امری معمول است؛ اختلالات اضطراب در کودکان نیز پدیده‌ای متعارف به‌شمار می‌رود. در واقع اختلالات استرس در مقایسه با مشکلات کم‌توجهی/ پیش فعالی (ADHD) یا افسردگی دوران کودکی شایع‌تر بوده و از رایج‌ترین مشکلات روانی در کودکان محسوب می‌شوند. کودکان دارای علائم اضطراب واقعی در اکثر روزهای هفته با آن‌ها دست‌به‌گریبان هستند. این علائم عبارتند از:
- بی‌قراری
- خستگی
- عدم تمرکز کافی
- تحریک‌پذیری
- تنش عضلانی
- اختلالات خواب (بی‌خوابی)
برای شناسایی یک کودک مبتلا به اختلالات عمومی اضطراب (GAD)، نامبرده بایستی برای مدت ۶ ماه یا بیشتر با یکی از مشکلات فوق دست‌به‌گریبان باشد. بعلاوه چیزی بیش از یک عامل نظیر نگرانی از کار، مدرسه یا دوستان بایستی موجب تحریک این افراد شود. همچنین یک کودک مبتلا به اختلالات عمومی اضطراب در کنترل احساس نگرانی خود دچار مشکل خواهد شد؛ موضوعی که موجب ناراحتی و درگیری وی با نوعی اختلال رفتاری می‌شود. به‌عنوان مثال پیامدهای ناشی از بی‌خوابی کودک می‌تواند به اندازه‌ای باشد که روابط وی با دوستانش را تحت تاثیر قرار داده و موجب افت نمرات کلاسی او شود. این مشکلات از عدم توانایی تمرکز در کودک ناشی می‌شوند.
کودکان مبتلا به اختلالات عمومی استرس احتمالا دارای برخی علائم جسمانی نظیر سردرد، شکم‌درد و درد توام با گرفتگی عضلات هستند.
ترس و فوبیا در کودکان
کودکان در کنار اختلال عمومی استرس می‌توانند دارای اشکال خاص‌تری از فوبیا (هراس) باشند. کودکان دچار نگرانی و اضطراب می‌شوند؛ اما چنین وضعیتی تنها پس از اعمال محرک‌های بسیار خاص نظیر رعدوبرق، مشاهده عنکبوت، تنها ماندن یا به تنهایی استخر رفتن و مواردی از این‌دست ایجاد خواهد شد. اگرچه کودکان هنگام احساس وجود یک عامل واقعا ترسناک در نزدیکی خود، گریه کرده و به والدین خود پناه می‌برند. خوش‌بختانه اکثر کودکان با افزایش سن بر این نوع از اختلال استرس غلبه می‌کنند.
سایر علائم اختلال اضطراب در کودکان
کودکان همانند بزرگسالان می‌توانند با سایر اختلالات اضطرابی از استرس جدایی و اختلالات وسواس فکری (OCD) گرفته تا حملات ترسناک مواجه شوند. اگرچه علائم اضطراب ناشی از جدایی نظیر امتناع کودک از رفتن به مدرسه، تنهایی خوابیدن یا رفتن به مکانی بدون حضور پدر و مادر معمولا به آسانی قابل تشخیص هستند؛ اما تشخیص سایر اختلالات اضطرابی می‌تواند کمی دشوارتر باشد.
برای مثال کودکان مبتلا به OCD در مواجهه با برخی موارد خاص، رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی (اجباری) احتمالا دارای افکاری متناوب یا وسواس‌گونه خواهند بود. مثلا این افراد، دست‌های خود را چندین نوبت می‌شویند؛ کارهای خود را چندین نوبت چک نموده و یا از برخی کلمات و اصطلاحات خاص بارها استفاده می‌کنند.
حملات ترسناک گونه دیگری از اختلالات اضطرابی نه‌چندان شایع در میان کودکان هستند. این اختلال در سال‌های پس از دوران نوجوانی شایع‌تر می‌شود. کودکان مبتلا به حملات ترسناک در کنار احساس ترس یا ناراحتی شدید بایستی دارای حداقل ۴ مورد از علائم زیر باشند:
- تعریق
- لرزش بدن
- احساس تنگی نفس
- احساس خفگی
- درد قفسه سینه
- حالت تهوع یا درد شکم
- سرگیجه
- بی‌حسی یا کزکز شدن بدن
- لرز یا گر گرفتگی
- ترس از دست دادن کنترل
- احساس انجام رفتار غیرواقعی یا غیرقانونی یا فاصله گرفتن از شخصیت خود
در میان کلیه اختلالات اضطرابی در کودکان، جهش گزینشی احتمالا یکی از مواردی است که بیشتر مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد؛ چرا که مردم تصور می‌کنند که این کودکان صرفا بسیار خجالتی هستند. در واقع کودکان مبتلا به جهش گزینشی از صحبت کردن امتناع می‌کنند و تنها می‌توانند با اعضای خانواده و نزدیکان در منزل گفتگو کنند. این افراد در مدرسه یا موقعیت‌های دیگر و در زمان مقتضی برای صحبت کردن، احساس نگرانی و عذاب شدید خواهند کرد.
وظیفه والدین در قبال کودکی با علائم اضطراب مداوم چیست؟
چنان‌چه کودک شما دارای علائم اضطراب مداوم است؛ در این‌صورت مراجعه به متخصص کودکان، روانشناس کودک یا روانپزشک کودک احتمالا راهگشا خواهد بود.