اسکیزوفرنی نوعی بیماری روانی است که با گفتار و رفتار غیرعادی و کاهش توانایی درک واقعیات توسط انسان نمایان می‌شود. اطلاع از ابتلای یک کودک به اسکیزوفرنی احتمالا برای والدین وی بسیار طاقت‌فرسا خواهد بود؛ اما تشخیص و درمان زودرس در کنترل علائم و بهبود وضعیت کودک در بلندمدت بسیار موثر است.
مبتلایان به اسکیزوفرنی، واقعیات پیرامون خود را به شکلی غیرطبیعی تفسیر می‌کنند. این بیماری شامل طیف وسیعی از مشکلات شناختی، عاطفی و رفتاری است که توانایی عملکرد کودک را مختل می‌کنند.
شیوع
اسکیزوفرنی معمولا در حد فاصل اواخر دوره نوجوانی و اواسط دهه ۳۰ زندگی آغاز می‌شود. اوج سن شروع بیماری برای مردان از اوایل دهه ۲۰ و برای زنان در اواخر دهه ۲۰ زندگی آن‌ها است. با این‌حال بیماری مذکور می‌تواند در هر سنی نمایان شود. بر اساس اظهارات انستیتوی بهداشت روان، حدودا ۰.۲۵ تا ۰.۶۴ درصد از آمریکایی‌ها مبتلا به اسکیزوفرنی هستند. اسکیزوفرنی دوران کودکی در سنین پیش از ۱۳ سالگی تشخیص داده می‌شود و از هر ۴۰ هزار کودک ۱ نفر به آن مبتلا هستند. اسکیزوفرنی کودکان به لحاظ روش تشخیص و درمان با چالش‌های ویژه‌ای مواجه است.
علل
دانشمندان برای ابتلای انسان به اسکیزوفرنی به هیچ عامل خاصی پی نبرده‌اند؛ اما به‌نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی و محیطی متعددی در این زمینه تاثیرگذار هستند:
- فاکتورهای ژنتیکی
مطالعات انجام شده روی خانواده‌ها، دوقلوها و فرزندخوانده‌ها نشان می‌دهند که یک مولفه ژنتیکی قوی در ابتلای انسان به اسکیزوفرنی نقش ایفا می‌کند. ابتلای والدین به اسکیزوفرنی، ریسک ابتلای کودک آن‌ها به این بیماری را ۱۰ برابر افزایش خواهد داد. در دوقلوهای هم‌جنس در صورت ابتلای یکی از آن‌ها به اسکیزوفرنی، شانس ابتلای دیگری بیش از ۴۰ درصد خواهد بود.
- عوامل محیطی
برخی عوامل محیطی احتمالا در ابتلای کودکان به اسکیزوفرنی موثر هستند؛ خصوصا اگر زمینه‌های ژنتیکی ابتلا نیز فراهم باشد. عفونت‌های پیش از تولد، عوارض زایمان و فقر غذایی مادر نیز احتمالا در ابتلای کودک به اسکیزوفرنی تاثیرگذار هستند.
علائم
توهم، اختلال تفکر و ضعف عاطفی از جمله علائم معمول در کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی محسوب می‌شوند. در این افراد، هذیان‌گویی و علائم کاتاتونیک (بی‌حرکتی به‌صورت بهت‌زده) کمتر مشاهده می‌شود. اسکیزوفرنی دوران کودکی غالبا با تاخیرات شناختی همراه است. کاهش قوه شناختی معمولا در زمان آغاز بیماری روی می‌دهد. کمبودهای فکری ظاهرا با گذشت زمان به پایداری رسیده و وخیم‌تر نمی‌شوند. برخی علائم اسکیزوفرنی عبارتند از:
- توهم: دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند.
- هذیان: ایده‌های دروغینی که فرد بیمار به آن‌ها باور دارد؛ اما سایرین حاضر به پذیرش آن‌ها نیستند.
- تفکر بی‌نظم که با گفتار مخدوش یا نامفهوم قابل تشخیص است.
- حالت بهت‌زده که با رنگ‌پریدگی چهره و بی‌تفاوتی نمود پیدا می‌کند.
- کمبود گفتار یا افکار به گونه‌ای که فرد تنها در صورت اجبار و در قالب جملاتی کوتاه اقدام به صحبت می‌کند.
- رفتار عجیب و غریب و بی‌نظم که با توجه به سن کودک نامناسب به‌نظر می‌رسد.
دوره بیماری
دوره اسکیزوفرنی در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است؛ اما مبتلایان معمولا مراحل زیر را تجربه خواهند کرد:
- ظهور علائم اولیه
اکثر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی پیش از شروع علائم روان‌پریشی دچار وخامت عملکردی می‌شوند. کناره‌گیری از اجتماع، دلهره‌های عجیب، رفتارهای نامعمول، عدم موفقیت تحصیلی، کاهش سطح بهداشت و تدابیر خودمراقبتی احتمالا پیش از هرگونه علائم روان‌پریشی نمایان خواهند شد.
- مرحله حاد
این مرحله با علائم شاخصی نظیر توهم، گفتار و رفتار بی‌نظم و وخامت شدید عملکرد قابل تشخیص است. این مرحله بسته به کیفیت پاسخ‌دهی فرد به روش‌های درمانی احتمالا تا چندین ماه طول خواهد کشید.
- مرحله بهبودی و احیا
پس از فروکش کردن حالت روان‌پریشی حاد، فرد بیمار کماکان برای یک دوره زمانی چند ماهه با محدودیت‌های قابل‌توجهی مواجه خواهد بود. حالات بی‌تفاوتی و انزوای اجتماعی احتمالا کماکان به قوت خود باقی خواهند ماند.
- مرحله نهایی
کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی احتمالا برای مدت چندین ماه یا بیشتر با علائم مرحله حاد دست‌به‌گریبان خواهند بود. با این‌حال در اکثر مبتلایان حداقل بخشی از علائم به قوت خود باقی خواهند ماند. برخی بیماران هرگز وارد این مرحله نمی‌شوند و علیرغم به‌کارگیری روش‌های درمانی، علائم آن‌ها کماکان ادامه خواهند یافت.
چه زمان نزد پزشک مراجعه کنیم؟
تشخیص اسکیزوفرنی در کودکان کار بسیار دشواری است. کودکان خردسال در قوه تخیل بسیار قدرتمندی هستند؛ لذا گفتگوی آن‌ها با دوستان خیالی امری معمول بوده و به‌معنای ابتلای کودک به حالات توهمی نیست. کودکان معمولا قادر به توصیف علائم خود برای والدین نیستند. هنگامی‌که از کودکان در خصوص توهم و هذیان سوال پرسیده می‌شود؛ بسیاری از آن‌ها پاسخ مثبت می‌دهند؛ اما این پدیده به‌معنای روان‌پریشی آن‌ها نیست.
محققان بر این باورند که کودکان با توجه به تخیل فراوان و محدودیت‌های شناختی بعضا قادر به درک صحیح سوالات مطرح شده نبوده و پاسخ‌های نامربوطی را بیان می‌کنند. لذا پرسش از کودک در خصوص دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند؛ احتمالا به تعیین زمان مراجعه به پزشک کمک نخواهد کرد.
بعلاوه علائم بیماری به تدریج نمایان می‌شوند. با گذر زمان، کودک احتمالا دچار روان‌پریشی شده و علائم بیماری بسیار مشهودتر می‌شوند. چنان‌چه متوجه تاخیر در رشد، تغییر رفتارهای غذایی، رفتارهای عجیب و غریب، افت تحصیلی یا انزوای اجتماعی شدید کودک خود شدید؛ در این‌صورت با یک پزشک مشورت نمایید.
تشخیص
تشخیص اسکیزوفرنی با روش‌های آزمایشگاهی امکان‌پذیر نیست. متخصصان بهداشت روان با بررسی سوابق خانوادگی کودک، معاینه وی و مصاحبه با والدین و کودک به تشخیص بیماری می‌پردازد. بسیاری از علائم اسکیزوفرنی در کودکان با اختلالاتی نظیر اوتیسم، وسواس فکری و اختلالات خلقی همپوشانی دارند. همچنین عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی، اختلالات غدد درون‌ریز ، سندرم‌های ژنتیکی ، اختلالات خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد سمی می‌تواند علائمی مشابه بیماری اسکیزوفرنی را از خود نشان دهند. بعلاوه مصرف داروهای روان‌گردان و حشیش نیز پیامدهای مشابهی را به‌دنبال دارد.
درمان
داروهای ضد روان‌پریشی اصلی‌ترین گزینه درمانی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به اسکیزوفرنی قلمداد می‌شوند. مشارکت والدین و کودکان در جلسات گفتاردرمانی نیز احتمالا مفید واقع خواهد شد. آموزش مهارت‌های اجتماعی، پیشگیری از عود کردن بیماری و آموزش مهارت‌های اساسی زندگی نیز سایر راهکارهای درمانی موثر را تشکیل می‌دهند. با این‌حال برخی کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی احتمالا بایستی از برنامه‌های آموزشی تخصصی یا حرفه‌ای نیز بهره‌مند شوند.