مانیا و هیپومانیا فازهایی از اختلال دو قطبی هستند که با بالا رفتن نقطه اوج رفتار و خلق‌وخو و تضاد شدید با افسردگی عاطفی شناخته می‌شوند. مانیا جنبه‌ای از اختلال دو قطبی نوع ۱ است که در آن حالات خلقی به شکلی غیرطبیعی تشدید شده و با بیش فعالی و کاهش خواب همراه خواهد بود. در مقابل هیپومانیا (که غالبا تحت عنوان مانیای سبک توصیف می‌شود) همان اختلال دو قطبی نوع ۲ است که از نظر دامنه و شدت علائم با مانیای کلاسیک تفاوت دارد. مانیای دو قطبی در صورت عدم درمان مناسب احتمالا از کنترل خارج شده و بر توانایی عملکرد روزمره انسان تاثیر منفی می‌گذارد. شناخت علائم نخستین گام در مسیر جستجوی درمان و روش مراقبت مناسب به‌شمار می‌رود.
علائم
ظهور ۱ یا ۲ مورد از علائم مانیا لزوما بدان معنا نیست که شما دچار اختلال دو قطبی هستید. به‌عنوان مثال تغییرات ناگهانی رفتار انسان می‌تواند از عوامل دیگری نظیر ضربات روحی، آسیب مغزی، واکنش دارویی یا اختلال اضطراب تشخیص داده نشده سرچشمه بگیرد. به‌طور معمول، مانیای دو قطبی از طریق برخی یا تمامی ویژگی‌های زیر قابل تشخیص است:
- تغییر حالات
- تغییرات ناگهانی در سطح انرژی و فعالیت
- اختلال در گفتار
- قضاوت نامتعادل
- تغییر در الگوی تفکر
- حالت جنون پیش‌رونده
برای تشخیص ابتلای فرد به اختلالات مانیا و هیپومانیا، مشاهده تمامی علائم فوق الزامی نخواهد بود. در عوض پزشک با بررسی علائم فرد مراجعه‌کننده و بر اساس معیارهای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در خصوص شدت و نوع بیماری اظهارنظر خواهد کرد. چنان‌چه با علائم اختلال مانیا دست و پنجه نرم می‌کنید و این پدیده توانایی عملکردی شما را مختل نموده است؛ در این‌صورت توصیه می‌شود تا برای تشخیص و درمان بیماری خود نزد یک متخصص روانپزشک مراجعه نمایید.
تشخیص
بر اساس معیارهای تشخیص اختلالات روانی، بیماری مانیای دو قطبی در صورت مشاهده حداقل ۳ مورد از علائم زیر طی مدت بیش از ۱ هفته قابل تشخیص است:
- کاهش میزان نیاز به خواب
- گرایش به پرحرفی
- ایده‌های بلندپروازانه
- حواس‌پرتی آسان
- اعتماد به نفس بالا
- علاقه مضاعف نسبت به فعالیت‌های هدفمند
- تحریک روانی نظیر قدم زدن یا تکان دادن مکرر دست
- افزایش گرایش به انجام فعالیت‌های خطرناک
به منظور درک هرچه بهتر ماهیت این علائم لازم است تا با رفتارهای ریشه‌ای و شاخص در اختلال مانیای دو قطبی آشنا شویم:
- تغییرات خلق‌وخو
تغییرات خلقی با نوعی فعالیت شدید و ناگهانی شناخته می‌شوند. این تغییرات نسبتا ماندگار بوده و از طریق حالات خلق‌وخوی طبیعی انسان قابل تشخیص نیستند. تحریک‌پذیری شدید، برخورداری از روحیه توسعه‌طلب، شهامت، واکنش ناگهانی و شدید نسبت به محرک‌های محیطی، خصومت یا حتی عصبانیت از جمله تغییرات شایع خلق‌وخو محسوب می‌شوند.
- تغییرات سطح انرژی
جهش ناگهانی انرژی انسان و بالا بودن بی‌وفقه انرژی در بلندمدت ۲ مقوله متفاوت از یکدیگر هستند. تغییرات ناگهانی انرژی همانند نوسانات شدید خلقی غیرطبیعی بوده و در این‌حالت انرژی فرد بیمار به همان سرعت جهش یافته، تنزل پیدا می‌کند. کاهش میزان نیاز به خواب همراه با کمی خستگی ظاهری، افزایش ناگهانی فعالیت‌های هدفمند (مثلا انجام پروژه‌ای که اجرای آن مستلزم کنار گذاشتن سایر فعالیت‌ها است)، بی‌قراری و ناتوانی در حفظ آرامش و جنب‌وجوش مداوم و غالبا بی‌هدف از جمله علائم تغییرات ناگهانی سطح انرژی به‌شمار می‌روند.
- اختلال در گفتار
اختلال در گفتار احتمالا ساده‌ترین راه برای تشخیص ابتلای انسان به مانیا محسوب می‌شود. در این‌حالت فرد بیمار احتمالا دچار پرحرفی شده و صحبت نکردن برای وی دشوار یا حتی غیرممکن است. اختلالات گفتاری احتمالا شامل موارد زیر خواهند بود:
- گفتار سریع و تحت فشار به گونه‌ای که فرد برای بیان منظور خود قادر به ادای کلمات کافی نیست.
- گفتار ناهمگون که غالبا به‌صورت پیوسته و بی‌وقفه توصیف می‌شود.
- تجمیع گفتاری (وضعیتی جدی که طی آن کلمات ظاهرا مشابه با هم گروه‌بندی می‌شوند؛ حتی اگر این کار کاملا غیرمنطقی باشد).
- اختلال در شیوه قضاوت
اختلال در قضاوت غالبا در افرادی مشاهده می‌شود که احتمالا گهگاه به‌صورت آنی و ناگهانی دچار حس ترحم بیش از اندازه، اشتیاق، جسارت و حسن نیت مبالغه‌آمیز شده و اصول منطقی قضاوت را فراموش می‌کنند. چنین رفتاری در برخی مواقع می‌تواند آزاردهنده یا حتی خطرآفرین باشد.
انجام شوخی‌های نامتناسب یا رفتارهای ناشی از بی‌تفاوتی، تحریک‌پذیری برای قمار کردن و ریسک‌پذیری شدید، عدم نگرش واضح نسبت به پیامدهای یک عمل، صرف هزینه‌های عجیب و هنگفت برای هدیه دادن به دوستان، آشنایان و حتی اشخاص غریبه، فعالیت جنسی بیش از حد یا انجام حرکات تحریک‌آمیز جنسی از جمله پیامدهای اختلال در قضاوت قلمداد می‌شوند.
- تغییر الگوهای فکری
تغییر در الگوهای فکری انسان از طریق افرادی که ارتباط نزدیکی با وی دارند؛ به آسانی قابل تشخیص هستند. این افراد احتمالا به‌طور پیوسته نگرش خود را تغییر داده و ضعیف و بی‌اراده به‌نظر می‌رسند. خلاقیت بالا، ایده‌های بلندپروازانه، تغییر و جایگزینی سریع افکار، تفکر رقابتی، تمرکز بیشتر بر مقوله مذهب و فعالیت‌های مذهبی، آشفتگی فکری و تفکرات ناپسند از جمله مصادیق تغییر الگوهای فکری به‌شمار می‌روند.
- روان‌پریشی
روان‌پریشی علامتی جدی از اختلال دو قطبی است که احتمالا بر وضعیت خلقی فرد و افسردگی وی تاثیر می‌گذارد. روان‌پریشی به معنای وقفه‌ای از واقعیت است که به‌طور معمول نیازمند معالجه پزشکی و بستری شدن بیمار است. این وضعیت در یک بیمار مبتلا به هیپومانیا قابل مشاهده نیست. توهم (شنیدن، دیدن، استشمام کردن، لمس کردن یا احساس موجودیت‌های غیرواقعی)، هذیان (اعتقاد به مسائلی که واقعیت ندارند) و پارانویا (ترس از مواردی که واقعیت ندارند) از جمله علائم روان‌پریشی محسوب می‌شوند.
علائم روان‌پریشی با وضعیت خلقی فرد مطابقت نسبی دارند. بروز روان‌پریشی در فاز مانیا احتمالا موجب می‌شود تا فرد بیمار دچار احساس قدرت بیش از حد شده و به رفتارهای بی‌پروا دست بزند. در مقابل بروز روان‌پریشی دو قطبی حین ابتلا به افسردگی احتمالا موجب می‌شود تا فرد تصور کند که سایرین قصد صدمه زدن به وی را دارند.