بیماری آلزایمر میلیون‌ها سالمند در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده و موجب اختلال عملکرد، اتلاف وقت، کاهش بهره‌وری و بروز مشکلات اقتصادی بزرگ می‌شود. همچنین این بیماری صدمات روحی و روانی شدیدی را متوجه بیمار، مراقبان وی و کل جامعه خواهد کرد. علیرغم تخصیص بودجه‌های چند میلیون دلاری به تحقیقات در زمینه آلزایمر علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نشده است. بررسی‌های انجام شده روی مغز بیماران مبتلا به آلزایمر نشان‌دهنده وجود پلاک‌های بتا آمیلوئید و ترکیبات عصبی در داخل و خارج نورون‌ها هستند. این وضعیت همواره با نابودی سلول‌های عصبی و اتصالات سیناپسی همراه خواهد بود. دانش فعلی بشر پیرامون بیماری‌های عروقی و سبک زندگی سالم موجب ابداع روش‌های مداخله‌ای متنوعی شده است. همچنین پزشکان به منظور جلوگیری از شروع زودرس آلزایمر اقدام به تجویز برخی داروها می‌کنند.
تصویر MRI از مغز یک بیمار مبتلا به آلزایمر
عوامل خطرزا برای ابتلای زودرس به آلزایمر
ریسک فاکتورهای مربوط به بیماری آلزایمر در دسته‌های زیر قابل طبقه‌بندی هستند:
- بیماری‌های عروقی مانند فشارخون بالا، دیابت، استعمال سیگار، چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته مغزی
- مواد مغذی نظیر اسیدهای چرب امگا ۳، چربی‌های اشباع نشده، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها، مصرف مقادیر محدود الکل، برخی رژیم‌های غذایی خاص نظیر رژیم مدیترانه‌ای
- عوامل مرتبط با سبک زندگی از جمله استرس روانی، تنهایی، افسردگی، سبک زندگی بی‌تحرک، عدم تحریک شناختی و اجتماعی
این عوامل ریسک فاکتورهای قابل اصلاح به‌شمار می‌روند؛ چرا که برخلاف عوامل ژنتیکی می‌توانند توسط بیماران دستخوش تغییر شوند.
اقدامات پیشگیرانه
– عوامل مرتبط با زندگی
- معاشرت اجتماعی
ریسک ابتلا به آلزایمر در افرادی که وقت خود را با دیگران سپری کرده، دوستی‌های جدید برقرار نموده و به‌طور مرتب ورزش می‌کنند؛ نسبت به افراد عادی به‌مراتب کمتر است. همچنین انجام فعالیت‌هایی که موجب تحریک اجتماعی و فکری می‌شوند؛ به تقویت قوای حافظه و تفکر کمک می‌کند.
- فعالیت ذهنی
چالش‌های ذهنی نظیر یادگیری یک بازی جدید، زبان جدید، فعالیت یا مهارت جدید از تخریب سلول‌های عصبی جلوگیری نموده و در واقع تراکم سلول‌های عصبی را افزایش می‌دهد.
- ورزش کردن
تمرینات هوازی علاوه بر بهبود سلامت قلب و عروق، جریان خود در سلول‌های عصبی را تقویت نموده و در نتیجه به ارتقاء سلامت مغز کمک می‌کنند. مهم‌ترین تغییر احتمالا به نورون‌های هیپوکامپ مربوط می‌شود؛ قسمتی که کنترل فرآیند یادگیری را بر عهده دارد.
– عوامل مرتبط با ریزمغذی‌ها
- ویتامین‌ها
ویتامین B کمپلکس برای متابولیسم عصبی طبیعی ضروری است. همچنین ویتامین D به بهبود عملکرد شناختی کمک می‌کند. هر ۲ ویتامین احتمالا در پیشگیری از آلزایمر موثر هستند.
- رسوراترول
مصرف محدود پلی‌فنول‌هایی موسوم به رسوراترول باعث ایجاد خاصیت حفاظتی می‌شود؛ اما دریافت مقادیر بیش از اندازه این ماده ریسک ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد. سایر مولکول‌های محافظ احتمالی شامل گلوکزامین، اسیدهای چرب امگا ۳ و کاروتنوئیدها دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قوی هستند. رسوراترول در بادام‌زمینی، انگور قرمز و انواع توت‌ها یافت می‌شود. این ماده دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی، ضد سرطانی و ضدعفونی کننده عروق است.
- آنتی‌اکسیدان‌ها
محافظت از چربی‌های غشایی در برابر اکسیداسیون، جلوگیری از کربونیلاسیون پروتئین و کاهش صدمات DNA از جمله مزایای آنتی‌اکسیدان‌ها به‌شمار می‌روند. گندم، روغن آفتابگردان و کلزا و سبزیجات سبزرنگ همگی حاوی مقادیر بالایی از توکوفرول هستند؛ ماده‌ای که یک آنتی‌اکسیدان قوی محسوب می‌شود.
- رژیم غذایی مدیترانه‌ای
رژیم‌های مدیترانه‌ای به‌دلیل کم بودن نسبت چربی‌های اشباع به غیر اشباع و ویژگی‌های ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود احتمالا دارای خواص حفاظتی در برابر آلزایمر هستند. این رژیم غذایی بر مصرف سبزیجات، میوه‌ها، ماهی و روغن زیتون تاکید می‌کند. پلی‌فنول‌های گیاهی موجود در رژیم غذایی مدیترانه‌ای از تجمع آمیلوئید در مغز جلوگیری کرده و چربی LDL درون سرم خون را کاهش می‌دهد. همچنین اسیدهای چرب امگا ۳ نیز عملکرد سیناپسی و سلول‌های عصبی را بهبود داده و به کاهش التهابات کمک می‌کنند.
- رژیم غذایی آسیایی
رژیم غذایی آسیایی به‌دلیل وجود ترکیبات شیمیایی محافظ درون چای سبز، زنجبیل، زردچوبه و سایر ادویه‌جات و گیاهان دارویی توصیه می‌شود. ترکیبات موجود در این خوراکی‌ها از بروز آلزایمر پیشگیری می‌کنند. رژیم غذایی غربی معمولا دارای کالری بیش از حد، غذاهای فرآوری شده، قند فراوان و چربی‌های اشباع شده است و احتمالا یک ریسک فاکتور بالقوه برای بیماری‌های زوال عقل به‌شمار می‌رود. این خوراکی‌ها موجب ایجاد استرس اکسیداتیو شده و تاثیرات حفاظتی مکمل‌های گیاهی و ویتامین‌ها را خنثی می‌کنند. از سوی دیگر محدود کردن میزان کالری دریافتی موجب کند شدن پیری و تقویت انعطاف‌پذیری عصبی می‌شود.
– پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها از افزایش التهاب باکتری‌های روده بر اثر افزایش سن جلوگیری می‌کنند. این ترکیبات در محور روده و مغز فعالیت نموده و به تعدیل التهابات عصبی کمک می‌کنند.
کلام نهایی
پیشگیری از آلزایمر مستلزم استفاده از یک رویکرد چندعامله بوده و روش‌های دارویی و درمان‌های غیردارویی را شامل می‌شود. دستیابی به نتایج قابل‌توجه در زمینه پیشگیری از بیماری آلزایمر مستلزم انجام اقدامات پیشگیرانه طی یک دوره زمانی طولانی (۱۰ تا ۲۰ ساله) خواهد بود.