اختلال کم توجهی بیش فعالی (ADHD) نوعی اختلال روانی است که معمولا در میان کودکان و نوجوانان شیوع بیشتری داشته و با علائمی نظیر ناتوانی در تمرکز و انجام مکرر برخی اعمال تکانشی قابل تشخیص است. در این مورد نیز همانند اکثر اختلالات روانپزشکی به منظور مدیریت هرچه بهتر علائم از درمان‌های دارویی استفاده می‌شود. با این‌حال برخی کارشناسان استدلال می‌کنند که مبتلایان به ADHD بایستی مصرف دارو را کنار بگذارند.
علائم ADHD معمولا با رسیدن کودک به سنین مدرسه نمایان می‌شوند. مبتلایان به این اختلال غالبا دوره‌هایی از بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری را گزارش می‌کنند؛ وضعیتی که بر توانایی آن‌ها جهت انجام فعالیت‌های آموزشی تاثیر منفی می‌گذارد. این علائم به‌صورت رفتارهایی نظیر تندخویی یا بی‌قراری مداوم و انجام کارها به شکلی بی‌دقت یا غیر ارادی ظاهر می‌شوند. علائم قابل رویت در کودکان از انواع و شدت‌های گوناگونی برخوردار هستند. در این میان علائمی نظیر بی‌توجهی و رویاپردازی در برخی کودکان پررنگ‌تر بوده و برخی دیگر غالبا رفتارهای پرفشارتر و تکانشی‌تر از خود بروز می‌دهند.
گزینه‌های درمانی برای مبتلایان به ADHD
روش درمانی تجویز شده برای مبتلایان به ADHD به عوامل مختلفی نظیر سن شروع علائم و شدت آن‌ها بستگی دارد. پزشکان برای مدیریت علائم بیمار، افزایش سطح تمرکز و آرامش بیشتر وی می‌توانند داروهای متنوعی را تجویز نمایند. برخی از رایج‌ترین داروهای قابل تجویز برای این بیماران شامل آتوموکسیتین، دگزامفتامین، لیزدگزامفتامین، گوانفاسین و متیل فنیدات هستند.
برخی داروها بایستی هر روزه به‌طور مرتب مصرف شوند؛ در حالی‌که برخی دیگر صرفا در ایام مدرسه مصرف می‌شوند. بیماران در کنار استفاده از درمان‌های دارویی احتمالا بایستی در جلسات رفتار درمانی نیز مشارکت نمایند. برخی متخصصان معتقدند که در نظر گرفتن برخی معافیت‌های دارویی الزامی است؛ چرا که مشخص می‌کند بیمار هنوز به درمان دارویی احتیاج دارد یا خیر.
چه زمانی بایستی مصرف دارو را متوقف کرد؟
روش‌های درمان ADHD در گذر زمان به میزان چشمگیری تکامل یافته‌اند. تجویز دارو در کاهش علائم بیماری تا حدود زیادی موثر بوده و بخش دیگری از علائم نیز با کمک رفتار درمانی برطرف می‌شوند. حدودا ۹۰ درصد کودکان مبتلا به ADHD به درمان دارویی پاسخ مثبت نشان می‌دهند؛ با این‌حال پزشکان بعضا به بیماران توصیه می‌کنند تا مصرف دارو را قطع نمایند. در این میان عوامل مختلفی بر توقف یا ادامه مصرف دارو تاثیرگذار هستند.
سنجش اثربخشی دارو
تاثیرگذاری اکثر داروهای درمان‌کننده ADHD منوط به مصرف آن‌ها برای مدت حداقل چندین هفته است. در صورت مصرف دارو برای مدت زمانی طولانی و کاهش چشمگیر و پایدار علائم بیماری، پزشک احتمالا قطع مصرف دارو را به بیمار توصیه خواهد کرد. بدین‌ترتیب میزان نیاز کودک به درمان دارویی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. پس از یک دوره زمانی و با افزایش سن کودک، وی نهایتا شیوه مدیریت رفتارهای خود را فرا گرفته و از مصرف دارو بی‌نیاز خواهد شد. این سناریو در خصوص اکثر کیس‌های بیش‌فعال صادق خواهد بود. بعلاوه علائم دیگری نیز وجود دارند که نشان‌دهنده امکان توقف مصرف دارو توسط افراد هستند. این علائم عبارتند از:
- شکل‌گیری توانایی تمرکز موثر در فرد
- عدم مشاهده هرگونه علائم با وجود مصرف دارو طی ۱ سال گذشته
- ادامه روند بهبود عملکرد فرد علیرغم عدم تغییر دوز مصرفی دارو
- حفظ تناسب رفتاری با وجود کاهش دوز مصرف دارو
کاهش عوارض جانبی داروها
تحقیقات نشان داده که بخش عمده‌ای از کودکان و نوجوانان مصرف‌کننده داروهای ADHD دچار عوارض جانبی می‌شوند. این عوارض شامل موارد زیر بوده و در موارد شدید نیازمند نظارت دقیق هستند:
- افزایش اندک ضربان قلب و فشار خون
- دشواری خواب
- کاهش اشتها
- نوسانات روحی
- پرخاشگری
- سردرد
- درد معده
توقف تجویز داروهای درمان‌کننده ADHD می‌تواند موجب بروز اختلال در توانایی‌های یادگیری و معاشرتی کودکان شود. در این شرایط کاهش دوز دارو احتمالا گزینه مناسب‌تری نسبت به توقف مصرف آن به‌شمار می‌رود. همچنین پزشک می‌تواند داروهای جایگزین را برای بیمار تجویز نماید.
آزمایش روش‌های درمانی جایگزین
بسته به شدت و نوع اختلالات ناشی از علائم ADHD، پزشک متخصص احتمالا داروهای جایگزین را پیشنهاد خواهد کرد. به‌عنوان مثال طیف وسیعی از روش‌های درمانی وجود دارند که احتمالا به همان اندازه تجویز دارو سودمند هستند. این روش‌ها شامل رفتار درمانی، روان‌درمانی، آموزش مهارت‌های اجتماعی، رفتار شناختی رفتاری و حتی برنامه‌های آموزشی والدین است. با قطع مصرف دارو و ادامه فرآیند رفتار درمانی می‌توان میزان تاثیرگذاری داروها را درک کرد.
مخاطرات ناشی از قطع مصرف دارو
برخی پزشکان توصیه می‌کنند که در آخر هفته، پس از مدرسه یا در ایام تعطیلات تابستانی مصرف دارو برای یک دوره متوقف شود. با این‌حال چنین اقدامی احتمالا برای نوجوانان دردسرساز خواهد بود. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که مبتلایان به ADHD بیش از سایر افراد با رفتارهای خطرساز نظیر فعالیت‌های مجرمانه، سوء مصرف موادمخدر و استعمال سیگار دست‌به‌گریبان هستند. قطع مصرف دارو برای مدت زمان طولانی ریسک بروز این رفتارها در نوجوانان را افزایش می‌دهد. بنابراین پیش از تصمیم‌گیری برای کاهش یا توقف مصرف دارو حتما بایستی با پزشک خود مشورت کنید.