آنتی‌اکسیدان‌ها همانند آسیب اکسیداتیو می‌توانند باعث ایجاد پرو-اکسیدان شوند. این ترکیبات شیمیایی در سلامتی و بیماری انسان‌ها نقش بسزایی دارند. پیشگیری از بیماری و درمان از جمله مزایای کلیدی آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن به‌شمار می‌روند.
پیشگیری از بیماری‌ها با مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها
چندین سیستم آنتی‌اکسیدانی در بدن وجود دارند که به مقابله با استرس اکسیداتیو ناشی از فرآیندهای معمول متابولیک کمک می‌کنند. وجود آنتی‌اکسیدان‌ها در رژیم غذایی می‌تواند تاثیرات آسیب‌زای ناشی از رادیکال‌های آزاد را مهار کند. مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی در کنار سیستم‌های درونی بدن عمل نموده و فقدان آن‌ها باعث ایجاد عوارض جانبی ناشی از استرس اکسیداتیو می‌شود.
بر اساس شواهد موجود بعضی میوه‌ها و سبزیجات از بدن در برابر برخی سرطان‌ها محافظت می‌کنند. مطالعات گسترده نشان داده‌اند که افرادی که میوه‌ها و سبزیجات حاوی آنتی‌اکسیدان را به‌صورت منظم مصرف می‌کنند؛ به‌مراتب کمتر از سایرین دچار بیماری می‌شوند. بعلاوه افرادی که مقادیر کمتری آنتی‌اکسیدان مصرف کرده یا در معرض مصرف بیش‌ازحد پرو-اکسیدان‌ها مانند دود سیگار قرار دارند؛ بیش از سایرین به بیماری‌ها و اختلالات خطرناک مبتلا می‌شوند.
به‌عنوان مثال اکسیداسیون مربوط به لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL) در خون سبب ایجاد بیماریهای قلبی می‌شود. ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی در افرادی که از مکمل‌های ویتامین E استفاده می‌کنند به‌مراتب کمتر است.
با این‌حال مقادیر دقیق مکمل آنتی‌اکسیدان و نقش آن‌ها در پیشگیری از بیماری‌ها قابل تعیین نیست. این پدیده بدان معناست که برخی افراد علیرغم مصرف میوه، سبزیجات و آنتی‌اکسیدان کافی کماکان به سرطان و سایر اختلالات مرتبط با استرس مبتلا می‌شوند.
به‌عنوان مثال به منظور تست تاثیرات مصرف مکمل‌های آنتی‌اکسیدان حاوی ویتامین E (در دوزهای ۵۰ واحدی به‌صورت روزانه) بر بیماریهای قلبی ۷ آزمایش بزرگ بالینی انجام شد. نتایج آزمایشات از نظر آماری نشان دادند که مصرف ویتامین E بر تعداد کل مرگ ومیر یا مرگ ومیر ناشی از بیماری قلبی تاثیر قابل‌توجهی نخواهد داشت.
چندین ویتامین ضروری و ماده معدنی از جمله رسوراترول ( موجود در دانه‌های انگور یا ریشه‌های گره‌خورده)، بتاکاروتن (پرو ویتامین A )، ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم یا گیاهانی نظیر چای سبز و جیاگولان دارای خواص آنتی‌اکسیدانی هستند.
درمان بیماری با آنتی‌اکسیدان‌ها
چند عضو حیاتی مانند قلب، ریه‌ها و مغز در معرض آسیب اکسیداتیو هستند. مغز مشخصا به‌دلیل دارا بودن اکسیژن فراوان، عملکرد متابولیک بالا و میزان بالای چربی‌های اشباع نشده در برابر پراکسیداسیون لیپیدها آسیب‌پذیر است.
به منظور درمان آسیب عصبی ناشی از استرس اکسیداتیو چندین مکمل آنتی‌اکسیدانی قابل دسترس هستند. آسیب ناشی از سکته مغزی، بیماری آلزایمر، پارکینسون و سایر اختلالات عصبی احتمالا موجب آسیب‌دیدگی قسمت‌هایی از مغز می‌شود. به‌عنوان مثال پس از سکته مغزی، آسیب ناشی از استرس اکسیداتیو موجب مختل شدن فرآیند خون‌رسانی به مغز می‌شود.
برای درمان مشکل پس‌زدن جریان خون و آسیب‌دیدگی مغزی از آنتی‌اکسیدان‌هایی با اسامی سوپراکسید دیسموتاز، سدیم تیوپنتال و پروپوفول استفاده می‌شود؛ در حالی‌که داروی آزمایشی NXY-059 و ابسلن در درمان سکته مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد که تزریق این ترکیبات در نورون‌ها از استرس اکسیداتیو و مرگ سلول‌های عصبی جلوگیری می‌کند.
همچنین آنتی‌اکسیدان‌ها به‌عنوان گزینه درمانی احتمالی برای بیماریهای عصبی مانند بیماری آلزایمر، پارکینسون و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
تاثیرات مضر مکمل‌های آنتی‌اکسیدان
مصرف بیش‌از حد برخی آنتی‌اکسیدان‌ها در رژیم غذایی احتمالا باعث می‌شود تا مضرات آن‌ها بیشتر از فوایدشان باشد. به‌عنوان مثال فردی که به بهانه دریافت آنتی‌اکسیدان مقادیر زیادی چای مصرف می‌کند؛ احتمالا دچار کمبود چند ماده‌معدنی مانند آهن و روی خواهد شد. ترکیبات چای از جذب این موادمعدنی توسط دستگاه گوارش جلوگیری می‌کنند.
تانن‌ها و اسید فیتیک نمونه‌های قابل‌توجه اسیداگزالیک به‌شمار می‌روند. این ترکیبات در رژیم‌های غذایی گیاهی به وفور یافت می‌شوند. افرادی که با خوردن لوبیا، ذرت و نان غلات سبوس‌دار اسیدفیتیک زیادی را دریافت می‌کنند؛ احتمالا دچار فقر کلسیم و آهن خواهند شد. به‌طور مشابه اسیداگزالیک در کاکائو، شکلات، اسفناج، شلغم و ریواس و تانن در کلم، چای و لوبیا وجود دارد. مصرف بیش‌از حد این مواد غذایی در رژیم‌ها احتمالا از جذب موادمعدنی جلوگیری می‌کند. مصرف مقادیر زیاد اوژنول؛ آنتی‌اکسیدان موجود در روغن میخک نیز دارای اثرات سمی است.
در خصوص مسمومیت با دوزهای زیاد آنتی‌اکسیدان‌های محلول در آب مانند اسیداسکوربیک نگرانی کمتری وجود دارد؛ زیرا این مواد سریعا از طریق ادرار دفع می‌شوند. مصرف دوزهای بسیار زیاد برخی آنتی‌اکسیدان‌های محلول در چربی احتمالا در بلندمدت تاثیرات مضر قابل‌توجهی را به‌دنبال خواهد داشت.