افسردگی تنفسی یا هیپوونتیلاسیون به تنفس کم‌عمق با سرعتی آهسته اشاره دارد. این بیماری دلایل متعددی دارد که برخی از آن‌ها جدی‌تر هستند. عملکرد سیستم تنفسی انسان توسط مغز وی کنترل می‌شود. بنابراین کلیه عوامل موثر بر سیستم عصبی مرکزی از جمله مغز می‌توانند موجب شکل‌گیری افسردگی تنفسی شوند. در حالت خفیف شخص معمولا متوجه هیچ‌گونه علائم خاصی نخواهد شد؛ اما در سایر موارد افراد احتمالا تنفسی کند و غیرعمیق را تجربه خواهند کرد.
بسته به شدت بیماری اکسیژن درمانی و دستگاه‌های کمک تنفسی احتمالا به درمان افسردگی تنفسی کمک می‌کنند. عدم درمان این بیماری می‌تواند موجب پیدایش عوارض مرگبار در انسان شود. در ادامه به بررسی علل و علائم اختلال افسردگی تنفسی می‌پردازیم.
افسردگی تنفسی هنگامی روی می‌دهد که ریه‌ها قادر به تبادل طبیعی دی‌اکسید کربن و اکسیژن نباشند. این پدیده موجب انباشت دی‌اکسید کربن در بدن شده و عوارض زیانباری را برای سلامت انسان به‌دنبال خواهد داشت. تنفس کندتر و سطحی‌تر از حد طبیعی یکی از علائم رایج افسردگی تنفسی به‌شمار می‌رود. در اکثر موارد نرخ تنفس به ۸ الی ۱۰ دم و بازدم در دقیقه کاهش خواهد یافت؛ در حالی‌که نرخ تنفس طبیعی در یک شخص بزرگسال سالم بین ۱۲ تا ۲۰ تنفس در هر دقیقه است. افسردگی تنفسی موجب تولید اسید در بدن و ایجاد وضعیتی موسوم به اسیدوز تنفسی می‌شود. اسیدوز تنفسی یکی از عوامل تهدیدکننده زندگی انسان بوده و نارسایی ریه را در پی خواهد داشت.
علل شایع
برخی داروها و ترکیبات خاص می‌توانند موجب بروز افسردگی تنفسی شده یا ریسک ابتلا به آن‌را افزایش دهند. داروهای آرامبخش، مسکن‌های ضد درد برای معتادان در حال ترک و سایر موارد موثر بر عملکرد مغز نظیر الکل و برخی داروهای غیرقانونی ریسک بروز افسردگی تنفسی را تشدید می‌کنند.
شایع‌ترین علل بروز اختلال افسردگی تنفسی عبارتند از:
- مصرف بیش از حد موادمخدر شامل مورفین، ترامادول، هروئین یا فنتانیل
- استفاده از موادمخدر یا بیهوش‌کننده قبل، حین و پس از انجام عمل جراحی
- سکته مغزی که بر عملکرد ساقه تحتانی مغز تاثیر می‌گذارد
- مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد الکل (اتانول)، بنزودیازپین یا داروهای آرامبخش
- سندرم هیپوونتیلاسیون مرکزی مادرزادی (CCHS)
- آپنه خواب مرکزی
- افزایش شدید میزان آمونیاک خون که در اثر نارسایی یا سیروز کبدی ایجاد می‌شود
- فشار تومور مغزی روی ساقه مغز و مرکز کنترل تنفس
علائم
علائم افسردگی تنفسی به شدت علائم این بیماری بستگی دارد و در موارد شدیدتر، علائم نیز مشهودتر خواهند بود. شایع‌ترین علائم افسردگی تنفسی عبارتند از:
- گیجی
- بی‌نظمی
- بی‌حالی
- خستگی
- سردرد و سرگیجه
- حالت تهوع
همچنین برخی بیماران نیز احتمالا علائم زیر را تجربه خواهند کرد:
- تنفس غیرعمیق و آهسته با حرکات نه‌چندان مشهود در قفسه سینه
- فشار خون بالا یا پایین
- کاهش اندازه یا خیره شدن مردمک چشم
- صداهای تنفس غیرطبیعی نظیر نفس کشیدن با صدای بسیار آهسته، صدای سوت یا ترک خوردگی حین تنفس
- لرزش بدن
- آپنه که به وقفه بسیار طولانی و غیرطبیعی میان دم و بازدم اشاره دارد
- کبودی پوست به ویژه در نواحی شست پا و انگشتان
- تشنج
- ضربان قلب سریع
چنان‌چه شخص مبتلا به افسردگی تنفسی تحت درمان قرار نگیرد؛ در این‌صورت وقوع سناریوهای زیر محتمل خواهد بود:
- ایست تنفسی
- حمله قلبی
- آسیب‌دیدگی مغز
- کما یا مرگ
- کاهش ضربان قلب
افراد در صورت مشکوک بودن به ابتلای خود به افسردگی تنفسی بایستی سریعا نزد پزشک مراجعه نمایند.
تشخیص
پزشک به منظور تشخیص بیماری معمولا در خصوص علائم فرد بیمار سوال کرده و سوابق پزشکی وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس به منظور ارزیابی علائم تنفس غیرطبیعی و ریتم قلب انواع معاینات بدنی انجام می‌شوند. پس از انجام معاینات اولیه معمولا آزمایشات تشخیصی برای تائید افسردگی تنفسی و ارزیابی شدت آن تجویز خواهند شد. این آزمایشات معمولا شامل موارد زیر خواهند بود:
- بررسی ترکیبات شیمیایی ادرار و سرم خون
- سنجش میزان الکل و سموم داخل خون
- اندازه‌گیری میزان آمونیاک خون
- تست گاز خون به منظور محاسبه نسبت اسیدیته، کربن دی‌اکسید و اکسیژن درون خون
- سی‌‌تی‌اسکن یا MRI برای تشخیص سکته یا تومور مغزی
درمان
روش‌های درمانی و داروهای تجویز شده برای مبتلایان به افسردگی تنفسی شامل موارد زیر هستند:
- اکسیژن درمانی
- مایع درمانی به‌صورت تزریق وریدی یا خوراکی
- استفاده از دستگاه‌های تولیدکننده فشار هوایی مثبت و مستمر (CPAP) و دستگاه‌های تولید فشار هوای مثبت ۲ طرفه (BiPAP)
- تهویه مکانیکی
- سم‌زدایی بدن در در صورت مصرف بیش از حد موادمخدر و برخی داروها