آراکنوفوبیا اختلالی روانی است که در آن انسان از عنکبوتیان و سایر جانداران بندپا به شدت واهمه دارد. این اختلال یکی از شایع‌ترین اشکال فوبیا به‌شمار می‌رود. اشکال خاص فوبیا نشان‌دهنده ترس شدید و غیرمنطقی انسان از مواردی هستند که به ندرت خطرناک قلمداد می‌شوند. آراکنوفوبیا اختلالی فراتر از ترس معمول از عنکبوت‌ها و سایر بندپایان هنگام مشاهده آن‌ها در زندگی روزمره است. در واقع این ترس شدید ماهیتی فلج‌کننده داشته و با وجود آن انسان به شکل فعالانه‌ای از تماس با عنکبوتیان اجتناب می‌کند. چنین وضعیتی می‌تواند بر زندگی روزمره انسان تاثیرگذار باشد. در مبتلایان به آراکنوفوبیا حتی شنیدن نام عنکبوت یا مشاهده تصویر آن نیز می‌تواند موجب شکل‌گیری احساس ترس شود.
اگرچه برخی افراد احتمالا از شکل ظاهری عنکبوت‌ها واهمه دارند؛ اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که احساس ترس بسیاری از افراد در وهله نخست به نحوه راه رفتن عنکبوتیان مربوط می‌شود.
علل و دلایل
اشکال خاص فوبیا از جمله آراکنوفوبیا معمولا در دوران کودکی قابل مشاهده هستند. اگرچه برای آراکنوفوبیا هیچ‌گونه محرک واحدی وجود ندارد؛ اما برخی نظریه‌های مطرح شده به دلایل شکل‌گیری این اختلال اشاره دارند. برخی از این نظریات عبارتند از:
- تکامل
نظریه تکامل نشان می‌دهد که آمادگی تکامل‌یافته افراد در مقابله با تهدیدات احتمالی زمینه ابتلای افراد به آراکنوفوبیا را فراهم می‌کند. محققان به منظور بررسی ماهیت ذاتی یا غیرذاتی آراکنوفوبیا دست به انجام یک آزمایش زدند. در این آزمایش تصاویری از گل‌ها، پرندگان، عنکبوتیان و مارها در مقابل دیدگان گروهی از نوزادان ۶ ماهه قرار گرفت. با مشاهده تصاویر عنکبوت و مار، مردمک چشم نوزادان خیره شد؛ پدیده‌ای که از فعال شدن پاسخ ترس در آن‌ها حکایت دارد.
- نظریه‌های اجتماعی
بر اساس یک نظریه دیگر ترس انسان از عنکبوت ماهیتی آموختنی دارد. برای مثال رسانه‌ها غالبا عنکبوتیان را به‌عنوان موجوداتی ترسناک و بالقوه خطرناک نشان می‌دهند. بعلاوه چنان‌چه کودک در خانواده‌ای پرورش پیدا کند که والدین وی نیز از عنکبوت‌ها واهمه داشته باشند؛ در این‌صورت چنین رفتاری به یک الگوی آموخته شده تبدیل می‌شود و کودک نیز احتمالا احساس ترس مشابهی را تجربه خواهد کرد.
- تجربیات گذشته
چنان‌چه انسان از مواجهه با عنکبوت تجربه‌ای ناخوشایند و آسیب‌زا را در ذهن داشته باشد؛ در این‌صورت ابتلای وی به آراکنوفوبیا سناریویی محتمل خواهد بود.
علائم
آراکنوفوبیا با علائم متعددی همراه است. در واقع علائم این اختلال معمولا مشابه حملات هراسی هستند. برخی علائم جسمانی آراکنوفوبیا عبارتند از:
- سرگیجه
- حالت تهوع
- تعریق
- لرزش بدن
- افزایش ضربان قلب
- غش و بی‌حالی
- تنفس دشوار
همچنین فرد مبتلا به آراکنوفوبیا احتمالا برخی رفتارهای زیر را از خود بروز خواهد داد:
- اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی نظیر جنگل و بیابان که عنکبوت‌ها احتمالا در آنجا قابل مشاهده هستند
- خودداری از تماشای برنامه‌های تلویزیونی شامل تصاویر عنکبوتیان
- با مشاهده عنکبوت در جای خود میخکوب شده یا پا به فرار می‌گذارند و شروع به گریه کردن می‌کنند.
جهت پیشگیری از ابتلای افراد به فوبیا هیچ روشی وجود ندارد. همچنین در صورت عدم به‌کارگیری روش‌های درمانی احتمال برطرف شدن علائم فوبیا در سنین بزرگسالی بسیار کم است. مبتلایان به آراکنوفوبیا در صورت تمایل به درمان این اختلال می‌توانند نزد روانپزشک مراجعه نموده و از تکنیک‌های درمانی زیر بهره‌‌مند شوند:
- درمان از طریق مواجهه
در این‌حالت فرد به‌صورت تدریجی در معرض عوامل هراس‌آور قرار خواهد گرفت. محققان همواره مشغول مطالعه فواید این روش برای درمان آراکنوفوبیا هستند. مطالعات نشان می‌دهند که تماشای فیلم‌هایی با مضمون حشرات به کاهش علائم آراکنوفوبیا در بلندمدت کمک می‌کنند. همچنین محققان به‌دنبال استفاده از فناوری واقعیت مجازی برای درمان آراکنوفوبیا هستند.
مطالعات اخیر نشان می‌دهند که توانایی انسان در کنترل زمان و مدت مواجهه با عنکبوت به افزایش سرعت بهبود اختلال کمک می‌کند. در گونه دیگری از این تکنیک درمانی، فرد سریعا در معرض عامل هراس‌آور قرار گرفته و بدین‌ترتیب احساس اضطراب وی کاهش پیدا می‌کند.
- هیپنوتیزم
برخی شواهد از نقش موثر هیپنوتیزم در کنترل آراکنوفوبیا حکایت دارند. با این‌حال هیچ‌گونه شواهد علمی دال بر این موضوع وجود ندارد. در هیپنوتیزم به منظور القاء توجه متمرکز از روش‌های آرامش‌بخش استفاده می‌شود. سپس درمان‌گر برای کاهش علائم فوبیا از تکنیک‌ها و تصاویر هدایت شده بهره خواهد برد.
- درمان شناختی رفتاری
در این روش درمان‌گر با همکاری شخص بیمار بر افکار ترسناک وی غلبه خواهند کرد. درمان شناختی رفتاری احتمالا یکی از موثرترین راهکارها برای درمان اشکال خاص فوبیا از جمله آراکنوفوبیا به‌شمار می‌رود. در این روش فرد بیمار معمولا به‌صورت هفتگی و در قالب فردی یا گروهی مورد معاینه قرار می‌گیرد.