یائسگی دوره‌ای از زندگی زنان است که در آن چرخه قاعدگی متوقف می‌شود. این پدیده احتمالا هنگامی روی می‌دهد که تولید استروژن توسط تخمدان‌ها متوقف شود. عدم قاعدگی برای ۱۲ ماه متوالی (در صورت عدم وجود سایر علائم آشکار) نشان‌دهنده آغاز دوران یائسگی است. در این دوره، زنان قدرت باروری خود را از دست خواهند داد. متوسط سن یائسگی در جهان ۵۱ سال است؛ اما این پدیده غالبا در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی رخ خواهد داد.
بسیاری از خانم‌ها علیرغم تجربه قاعدگی‌های گاه و بی‌گاه به یائسگی خود باور دارند. این دوره، یائسگی مقدماتی نام دارد و معمولا در سنین ۴۰ تا ۵۰ سالگی یا دقیقا همزمان با شروع یائسگی مشاهده می‌شود.
از سوی دیگر، افسردگی نوعی اختلال خلقی است که موجب احساس غم و اندوه مداوم، کمرنگ شدن تمایلات شخصی یا تغییر افکار و احساسات انسان شده و بر فعالیت‌های روزمره وی تاثیر می‌گذارد. افسردگی عمده (بالینی) و اختلال افسردگی مداوم ۲ گونه رایج از اختلالات افسردگی به‌شمار می‌روند. عدم تمایل نسبت به انجام فعالیت‌های لذت‌بخش گذشته، احساس ناراحتی، تحریک‌پذیری، خستگی، ناامیدی، احساس پوچی و بدبینی از جمله علائم ابتلا به افسردگی قلمداد می‌شوند.
رابطه میان یائسگی و افسردگی به چه شکل است؟
بسیاری از خانم‌های یائسه یا در شرف یائسگی اذعان می‌کنند که تغییرات شدید سطح هورمون‌ها غالبا موجب بروز حالت افسردگی می‌شود. اخیرا جامعه پزشکی به منظور تشخیص و درمان افسردگی ناشی از یائسگی، دستورالعمل‌هایی را تدوین نموده است. دشواری فرآیند تشخیص افسردگی یائسگی از این پدیده ناشی می‌شود که برخی علائم آن با نشانه‌های تغییرات هورمونی یا سایر علائم عمومی افسردگی همپوشانی دارند. بی‌خوابی، گرگرفتگی، اختلال در خواب و مشکلات روحی و روانی از جمله پدیده‌های شایع در دوران پیش‌یائسگی و یائسگی هستند. بر اساس مطالعات انجام شده، طی فرآیند گذار به دوره یائسگی شاهد تشدید ریسک ظهور علائم افسردگی خواهیم بود.
علائم
برخی از شایع‌ترین علائم افسردگی عبارتند از:
- احساس غم، اضطراب، ناامیدی و بدبینی به‌صورت مداوم
- احساس پوچی و بی‌ارزش بودن
- کاهش انرژی و احساس خستگی
- تحریک‌پذیری
- از دست دادن تمایل نسبت به انجام فعالیت‌هایی که در گذشته لذت‌بخش بوده‌اند
- بروز اختلالات خواب، بی‌خوابی یا خوابیدن بیش از اندازه
- تغییر اشتها و به تبع آن افزایش یا کاهش وزن
- دشوار شدن تمرکز، تصمیم‌گیری و به خاطر سپردن اطلاعات
- بی‌توجهی به اصول خود مراقبتی
- سردرد، شکم‌درد، اسپاسم یا مشکلات گوارشی
- کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی
- پیدایش افکار مرگ یا خودکشی
برخی علائم دوره پیش‌یائسگی نیز عبارتند از:
- خونریزی یا پریودهای نامنظم که منجر به عدم مشاهده عادات ماهیانه برای ۱۲ ماه متوالی شود
- بروز اختلالات خواب با توجه به کاهش سطح هورمون‌های پروژسترون و استروژن
- احساس گرگرفتگی و تعریق شبانه
- بروز اختلالات حافظه، فراموشی یا عدم تمرکز
- تغییر خلق‌وخو شامل تحریک‌پذیری و گریه کردن ناگهانی
- احساس افسردگی یا اضطراب
- تغییر احساسات پیرامون وضعیت سلامت جنسی
- خشکی واژن
علل
علائم افسردگی می‌توانند در دوران پیش‌یائسگی یا یائسگی ظاهر شوند. این علائم با فاکتورهای مختلفی شامل تغییرات هورمونی و عوامل زمینه‌ساز استرس مرتبط هستند. تغییرات هورمونی ایجاد شده در دوران پس از زایمان نیز موجب تشدید علائم افسردگی و اختلالات رفتاری می‌شوند. با نزدیک شدن به دوران یائسگی میزان استروژن موجود در خون کاهش پیدا می‌کند و این پدیده موجب تشدید علائمی نظیر غم، خستگی، عدم تمرکز و تغییر خلق‌وخو خواهد شد. در حال حاضر هیچگونه مدرک اثبات شده‌ای دال بر تاثیر مستقیم یائسگی بر افسردگی وجود ندارد. در صورت تشدید علائم افسردگی یا مواجهه پیوسته با آن‌ها بایستی به یک پزشک یا متخصص بهداشت روان مراجعه نمایید.
تشخیص
در صورت ورود بیمار به دوران یائسگی، پزشک راهکارهای درمانی بالقوه جهت کنترل علائم یائسگی را تجویز خواهد کرد. اما چنان‌چه علائم بیمار با افسردگی شدید یا اختلالات روانی پیشین در وی مرتبط باشد؛ در این‌صورت پزشک، بیمار را به یک متخصص بهداشت روان ارجاع خواهد داد. روان‌پزشک قادر به تشخیص ابتلای بیمار به اختلالات عمده افسردگی یا افسردگی بالینی خواهد بود.
درمان
هنگام درمان زنان یائسه مبتلا به افسردگی بایستی از متدهای درمانی اثبات شده بهره گرفت. این روش‌ها شامل تجویز داروهای ضد افسردگی و استفاده از گفتار درمانی هستند. درمان رفتارشناختی یکی از متدهای موفق در این زمینه به‌شمار می‌رود. بر اساس برخی شواهد موجود، درمان زنان یائسه با استفاده از روش‌های جایگزینی هورمون احتمالا در بهبود روحیه آن‌ها موثر است. اما این روش‌ها جزو متدهای درمان افسردگی محسوب نمی‌شوند. برخی یافته‌ها نشان می‌دهند که استروژن به کاهش علائم گرگرفتگی و تعریق شبانه کمک می‌کند. بعلاوه این هورمون در تعدیل علائم خفیف تا متوسط مربوط به نوسانات خلقی و احساس افسردگی موثر است. با این‌حال استفاده از روش‌های درمانی جایگزینی هورمون همواره با مخاطراتی همراه است؛ لذا پیش از هرگونه اقدام حتما بایستی با پزشک خود مشورت نمایید.
مقابله
مقابله با افسردگی مرتبط با یائسگی نیازمند نوعی رویکرد سیستماتیک است و در این زمینه، اصلاح سبک زندگی نقشی کلیدی ایفا می‌کند. ورزش روزانه، معاشرت با دوستان و خانواده، مدیتیشن و انجام فعالیت‌هایی که در گذشته لذت‌بخش بوده‌اند؛ همگی در مقابله با علائم افسردگی موثر هستند.
کاهش یا قطع مصرف الکل، سیگار یا سایر اشکال مواد مخدر به کاهش علائم یائسگی کمک می‌کند. همچنین تکیه بر رژیم‌های غذایی سرشار از میوه، سبزیجات، پروتئین‌های فاقد چربی، کربوهیدرات‌های پیچیده و چربی‌های سالم احتمالا در کنترل علائم یائسگی موثر خواهد بود.