اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی (ADHD) می‌تواند بر میزان توجه، کیفیت یادگیری و سطح فعالیت انسان تاثیرگذار باشد. علائم این اختلال می‌توانند زندگی شخصی و اجتماعی انسان را مختل نمایند.
در سال ۲۰۱۶ مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها در ایالات متحده برآورد کرد که حدودا ۶.۱ میلیون کودک آمریکایی (معادل ۹.۴ درصد کل کودکان این کشور) مبتلا به اختلال ADHD هستند. روش‌های درمانی معمول برای کودکان مبتلا به این بیماری شامل تجویز دارو، روان‌درمانی و اصلاح سبک زندگی است. اما کلیه روش‌های مذکور همواره مناسب نبوده و برخی رویکردها خصوصا مصرف دارو می‌توانند عوارض ناخوشایندی را به‌دنبال داشته باشند.
نوروفیدبک یک روش درمانی غیر مهاجم است و در آن از دارو استفاده نمی‌شود. برخی محققان معتقدند که این شیوه احتمالا به کنترل علائم ADHD کمک می‌کند. بیوفیدبک و نوروتراپی سایر اسامی این روش درمانی به‌شمار می‌روند. در ادامه به بررسی تاثیرات و مخاطرات احتمالی نوروفیدبک می‌پردازیم:
در افراد مبتلا به ADHD، مغز و خصوصا لوب جلویی آن احتمالا برخی الگوهای رفتاری شاخص را از خود بروز خواهند داد. این قسمت از مغز با شخصیت، رفتار و توانایی یادگیری انسان مرتبط است. از طرفی، عملکرد مغز و رفتارهای انسان نیز رابطه متقابلی با یکدیگر دارند؛ به گونه‌ای که عملکرد مغز موجب تغییر رفتار شده و تغییر رفتار نیز عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
نوروفیدبک قصد دارد تا با اصلاح عملکرد مغز، رفتار فرد را تغییر دهد. مغز انسان سیگنال‌ها یا امواج الکتریکی قابل سنجشی را تولید می‌کند. متخصص نوروفیدبک با استفاده از ابزاری موسوم به الکتروانسفالوگرام (EEG) اقدام به اندازه‌گیری این امواج می‌کند.
امواج مغزی در ۵ دسته مختلف شامل آلفا، بتا، گاما، دلتا و بتا طبقه‌بندی می‌شوند و هر کدام دارای طیف فرکانسی مخصوصی هستند. این فرکانس‌ها از طریق دستگاه EEG اندازه‌گیری می‌شوند. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که مبتلایان به ADHD از امواج تتای بیشتر و امواج بتای کمتر نسبت به افراد عادی برخوردار هستند. نوروفیدبک به لحاظ تئوری قصد دارد این اختلاف را تا حد امکان اصلاح نماید.
پیش از آغاز نخستین جلسه نوروفیدبک، پزشک در خصوص علائم فرد، سوابق درمان و سبک زندگی پرسش‌هایی را مطرح خواهد کرد. پیش از هر جلسه درمانی، فرد مبتلا در خصوص تغییرات علائم خود توضیحاتی را ارائه می‌کند. چنین اقدامی به پزشک امکان می‌دهد تا روند پیشرفت درمان را پیگیری نماید. در ابتدای هر جلسه، پزشک الکترودهای دستگاه EEG را به سر شخص بیمار متصل نموده و از طریق آن‌ها عملکرد مغز را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. تعداد الکترودهای مورد استفاده در هر جلسه بسته به نظر پزشک متغیر است. این الکترودها مضر نبوده و حامل جریان الکتریکی نیستند؛ بلکه صرفا فعالیت مغز را اندازه‌گیری می‌کنند. بدین‌ترتیب امواج مغز به‌صورت پیوسته و آنی بر روی نمایشگر نشان داده می‌شوند. پزشک از فرد درخواست می‌کند تا کارهای خاصی را انجام دهد؛ سپس تغییرات امواج مغزی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این فعالیت می‌تواند انجام یک بازی ویدیویی، پخش موسیقی یا هرگونه محرک دیگری باشد و مغز را به انجام امور پردازشی از روش‌های مختلف تشویق کند. کیفیت واکنش مغز به محرک‌ها و نحوه تاثیر آن‌ها بر شدت فعالیت مغز از طریق دستگاه EEG سنجیده می‌شود. نتایج تست‌ها در هر جلسه می‌توانند نسبت به جلسات پیشین بسیار متفاوت باشند. محققان ادعا می‌کنند که این روند به تدریج امواج مغزی را تغییر داده و بر رفتار فرد و علائم اختلال ADHD تاثیر می‌گذارند.
با این‌حال در خصوص تاثیرات نوروفیدبک بر ADHD یافته‌های مختلفی وجود دارد. تحقیقات گروهی از محققان در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۳ نشان داد که نوروفیدبک در کنترل علائم ADHD نظیر بی‌قراری و کم‌توجهی نقش بسزایی دارد. در سال ۲۰۱۴ محققان به بررسی نظرات و دیدگاه‌های معلمان و والدین کودکان مبتلا به اختلال ADHD پیش و پس از انجام نوروفیدبک پرداختند. به‌طور کلی اظهارات والدین و معلمان از بهبود سطح تمرکز، کاهش بی‌قراری و حالت بیش فعالی در کودکان حکایت داشت. بدین‌ترتیب محققان نتیجه گرفتند که نوروفیدبک در کاهش علائم ADHD در کودکان موثر است.
انتقادات از نوروفیدبک
منتقدین نورفیدبک بر این باورند که اظهارنظر قطعی پیرامون کیفیت تاثیرات این روش درمانی نیازمند انجام مطالعات بیش‌تری است. حتی برخی منتقدان از نوروفیدبک به‌عنوان یک روش فریبکارانه جهت کسب درآمد یاد می‌کنند! به باور آن‌ها، نوروفیدبک یک تکنیک پرهزینه، زمان‌بر و دارای تاثیرات موقتی است. نوروفیدبک همانند سایر روش‌های درمانی احتمالا با برخی عوارض جانبی به شرح زیر همراه خواهد بود:
- خستگی ذهنی
- از یاد بردن خاطرات قدیمی
- احساس سرگیجه، حالت تهوع و حساسیت به نور در افرادی که پیش‌تر دچار ضربه مغزی شده‌اند.
- هزینه بالا و عدم پوشش تعرفه درمانی توسط بیمه
تصمیم‌گیری نهایی
نوروفیدبک یک روش درمانی بدون درد است و هزینه‌بر بودن احتمالا تنها اشکال آن به‌شمار می‌رود. چنان‌چه از سایر تکنیک‌های درمان ADHD استفاده کرده‌اید و به نتایج مطلوب نرسیده‌اید؛ در این‌صورت توصیه می‌شود تا تکنیک نوروفیدبک را امتحان کنید.