بسیاری از انسان‌ها به‌صورت گاه و بی‌گاه با تجربه ناخوشایند فراموش کردن برخی امور مواجه می‌شوند. سناریوهای از دست دادن حافظه می‌توانند آزاردهنده و مایوس‌کننده باشند. همچنین از دست دادن حافظه نقطه سرآغاز نگرانی در خصوص ابتلا به بیماری آلزایمر است. اگرچه از دست دادن حافظه در بسیاری از مواقع از آلزایمر یا سایر بیماری‌های زوال عقل ناشی می‌شود؛ اما برخی عوامل موقتی دیگر نیز می‌توانند در ضعف قوه حافظه تاثیرگذار باشند. در ادامه به بررسی برخی عوامل موثر بر فراموشی و تضعیف حافظه انسان می‌پردازیم:
علل عاطفی
ذهن و جسم انسان با یکدیگر مرتبط بوده و هر یک از آن‌ها دیگری را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ لذا افکار و احساسات ما بر عملکرد مغز نیز تاثیرگذار هستند. انرژی لازم برای مقابله با احساسات خاص و استرس در زندگی می‌تواند جهت ذخیره‌سازی اطلاعات یا به خاطر آوردن آن‌ها مورد استفاده قرار گیرد. عوامل احساسی از دست دادن حافظه غالبا از طریق پشتیبانی، مشاوره، اصلاح سبک زندگی و خودداری از قرارگیری در موقعیت‌های استرس‌زا قابل کنترل هستند.
- استرس
استرس بیش از حد می‌تواند ذهن انسان را تحت‌الشعاع قرار داده و باعث حواس‌پرتی و فراموشی حافظه می‌شود. استرس حاد کوتاه‌مدت احتمالا موجب مشکلات موقت حافظه خواهد شد؛ در حالی‌که استرس بلندمدت احتمالا ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد. مدیریت استرس یک استراتژی مهم برای حفظ کیفیت زندگی و ارتقاء سلامت بدن و ذهن انسان است.
- افسردگی
افسردگی می‌تواند ذهن را خسته کرده و تمایل انسان برای تمرکز و به‌خاطر سپردن رویدادهای آزاردهنده را کاهش دهد. بدین‌ترتیب توانایی‌های ذهنی و احساسی انسان احتمالا به اندازه‌ای تضعیف می‌شوند که وی قادر به درک تحولات روی داده در محیط اطراف خود نیست. در نتیجه به خاطر آوردن اموری که پیش‌تر به آن‌ها توجه نشده؛ امری دشوار است. همچنین افسردگی موجب بروز اختلالات خواب می‌شود؛ پدیده‌ای که به نوبه خود فرآیند به یاد آوردن اطلاعات را دشوارتر می‌کند. افسردگی غالبا از طریق روش‌های درمانی ترکیبی شامل مشاوره و دارو قابل درمان است.
- اضطراب
چنان‌چه حین برگزاری یک آزمون کلیه آموخته‌های خود را از یاد بردید؛ در این‌صورت احتمالا بایستی دچار اضطراب شدید باشید. برخی افراد در بعضی سناریوهای خاص نظیر جلسات امتحان دچار اضطراب شدید می‌شوند. برخی دیگر دچار اختلال اضطراب فراگیرتر هستند و حتی در زمینه به خاطر سپردن فعالیت‌های روتین روزمره نیز دچار مشکل می‌شوند.
- غم و اندوه
ناراحتی نیز بخش زیادی از انرژی جسمانی و روانی انسان را تلف نموده و توانایی وی برای تمرکز بر رویدادها و اطرافیان را کاهش می‌دهد. بنابراین غم و اندوه در تضعیف حافظه نقشی کلیدی دارد. این وضعیت تا حدودی مشابه افسردگی به‌نظر می‌رسد؛ اما غالبا بر اثر یک وضعیت خاص یا از دست دادن شخص یا ابزاری ویژه ایجاد می‌شود. این در حالیست که افسردگی می‌تواند بدون هرگونه دلیل خاصی بروز نماید.
کنار آمدن با غم و اندوه عمیق نیازمند گذر زمان است. پس از گذار از دوران غم و اندوه، انسان احتمالا دچار تخلیه انرژی می‌شود؛ لذا برای بهبود وضعیت جسمی و روحی بایستی فرصت بیش‌تری به خود بدهید. شرکت در جلسات مشاوره به مقابله موثر با احساس اندوه کمک می‌کند.
درمان‌های پزشکی و دارویی
- الکل یا موادمخدر غیرقانونی
مصرف الکل یا موادمخدر غیرقانونی، عملکرد کوتاه‌مدت و بلندمدت حافظه را مختل می‌کند.
- داروهای تجویزی
تجویز قانونی دارو توسط پزشک لزوما به‌معنای عدم وجود عوارض زیان‌بار آن نیست. مصرف فراوان و همزمان برخی داروها بر قوه حافظه انسان تاثیر می‌گذارد. هنگام مراجعه به چند پزشک مختلف، فهرست داروهای مصرفی خود را در اختیار آن‌ها قرار دهید. بدین‌ترتیب پزشکان از تجویز داروهای دارای تداخل با یکدیگر خودداری خواهند کرد.
- شیمی درمانی
برخی مبتلایان به سرطان از داروهای شیمی درمانی استفاده می‌کنند. اطلاع از این‌که فراموشی جزو عوارض معمول و غالبا موقت فراموشی است می‌تواند تا حدودی اطمینان‌بخش باشد.
فرآیندهای درمانی
- بر اساس تحقیقات انجام شده، پس از عمل جراحی قلب باز احتمال بروز سردرگمی و ضعف قوه حافظه وجود دارد. با این‌حال چنین وضعیتی با گذر زمان بهبود خواهد یافت.
- پس از استفاده از بیهوشی، فرد معمولا برای چند روز دچار فراموشی موقت می‌شود.
- روش ECT یا شوک درمانی احتمالا برای درمان افراد دچار افسردگی شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فرآیند بعضا موجب از بین رفتن حافظه خواهد شد.
شرایط ویژه جسمی و پزشکی
- بهره‌مندی از خواب خوب شبانه به کنترل وزن، افزایش انرژی و قوه تفکر کمک می‌کند. کم‌خوابی مزمن بر عملکرد حافظه و یادگیری تاثیر منفی می‌گذارد.
- وارد شدن ضربات مغزی موجب از بین رفتن حافظه کوتاه‌مدت می‌شود. اما این پدیده طی سالیان متمادی می‌تواند احتمال بروز زوال عقل را افزایش دهند.
- کمبود ویتامین B خصوصا B12 موجب بروز علائمی مشابه با بیماری زوال عقل می‌شود. با دریافت مقادیر کافی ویتامین B12 این علائم به تدریج برطرف خواهند شد.
- بیماری‌های کم‌کاری و پرکاری تیروئید موجب بروز مشکلات شناختی نظیر از دست دادن حافظه خواهند شد. درمان این اختلالات به بهبود حافظه و قوه تمرکز کمک می‌کند.
- نارسایی مزمن یا حاد کلیوی موجب انباشت سموم حاصل از تجزیه پروتئین‌ها در خون شده و بر عملکرد مغز تاثیر می‌گذارد. وجود پروتئین در ادرار انسان به احتمال زیاد باعث بروز اختلال در حافظه و توانایی شناختی وی می‌شود.
- بیماری‌های کبدی نظیر هپاتیت موجب آزاد شدن سموم در جریان خون می‌شوند. انسفالوپاتی کبدی نوعی اختلال مغزی است که از مشکلات جدی کبدی ناشی می‌شود.
- تغییرات شیمیایی و هورمونی طی دوران بارداری با تغییرات جسمانی و عاطفی متعددی همراه است. همچنین تغییرات هورمونی در دوران یائسگی موجب آشفتگی فکری شده و کیفیت خواب را مختل می‌کند. برخی پزشکان برای رفع علائم موقت یائسگی اقدام به تجویز مکمل‌های هورمونی می‌کنند.
- برخی بیماری‌ها نظیر ذات‌الریه یا عفونت دستگاه ادراری می‌توانند موجب بروز فراموشی خصوصا در افراد مسن شوند. درمان سریع با استفاده از آنتی‌بیوتیک غالبا به بازگشت حافظه و عملکرد طبیعی آن کمک می‌کند.
- سکته‌های مغزی بر عملکرد مغز به میزان قابل‌توجهی تاثیر می‌گذارند. از دست رفتن حافظه بر اثر سکته مغزی بعضا دائمی است؛ اما در برخی مواقع با بهبود شرایط مغز، توانایی‌های شناختی بیمار افزایش پیدا می‌کند.
- تومورهای مغزی می‌توانند موجب سردرد و مشکلات جسمی شوند؛ اما بعضا بر شخصیت انسان و حافظه وی تاثیر می‌گذارند. بسته به شدت و نوع تومور پس از درمان علائم غالبا شاهد بازگشت قوه حافظه بیمار خواهیم بود.