اختلال خلقی که تحت‌عنوان اختلال عاطفی نیز شناخته می‌شود؛ شرایطی است که بر خلق و خوی انسان و اعمال مرتبط با آن به شکلی عمیق تاثیر می‌گذارد. در واقع اختلال خلقی اصطلاحی فراگیر است که کلیه اشکال افسردگی و اختلال دو قطبی را شامل می‌شود. هر ۲ اختلال مورد اشاره بر خلق و خوی انسان تاثیرگذار هستند. در صورت ابتلای فرد به یکی از اشکال اختلال خلقی، علائم روحی وی در محدوده بسیار خفیف (افسردگی) تا بسیار شدید (مانیا) متغیر خواهند بود.
انواع اختلالات خلقی
بر اساس معیارهای تشخیصی تعریف شده در سال ۲۰۱۳ اکنون اختلالات خلقی به ۲ طیف اختلال دو قطبی و اختلالات افسردگی تقسیم می‌شوند. به‌طور کلی اصلی‌ترین اشکال اختلالات خلقی شامل موارد زیر هستند:
- اختلال افسردگی اساسی: این اختلال غالبا تحت‌عنوان افسردگی عمده یا افسردگی بالینی نیز شناخته شده و شامل دوره‌های طولانی‌مدت غم و اندوه شدید، ناامیدی یا خستگی است. این علائم برای مدت ۲ هفته یا بیشتر پابرجا خواهند بود.
- اختلال عاطفی فصلی (SAD): این گونه از افسردگی به‌طور معمول در روزهای کوتاه (۶ ماهه دوم سال) که مدت زمان تابش نور خورشید در آن‌ها کوتاه‌تر است؛ بروز پیدا می‌کند.
- اختلال دو قطبی نوع ۱: این اختلال در گذشته تحت‌عنوان افسردگی مانیک شناخته می‌شد. در صورت ابتلای انسان به مانیا وی احتمالا حالات سرخوشی، تحریک‌پذیری شدید و افزایش سطح انرژی و فعالیت را تجربه خواهد کرد. فرد بیمار حین بروز سناریوهای مانیایی دائما خود را درگیر فعالیت‌هایی می‌کند که احتمالا پیامدهای ناگواری را برای وی یا سایرین به‌دنبال خواهند داشت.
- اختلال دو قطبی نوع ۲: برای تشخیص این اختلال در انسان، وی بایستی سابقه حداقل یک سناریوی هیپومانیایی در گذشته یا حال را در کارنامه داشته باشد. هیپومانیا گونه خفیف‌تر مانیا بوده و حداقل یک سناریوی افسردگی عمده در زمان گذشته یا حال را شامل می‌شود. اما در این‌حالت علائم مانیا ابدا قابل مشاهده نیستند. معیارهای تشخیصی اختلالات مانیا، هیپومانیا و افسردگی اساسی تقریبا مشابه یکدیگر هستند.
- اختلالات سیکلوتومی: تشخیص این اختلالات مستلزم تجربه حداقلی بسیاری از علائم مشابه با هیپومانیا و افسردگی اساسی طی مدت ۲ سال است. در واقع این بیماری گونه خفیف‌تر اختلال دو قطبی به‌شمار می‌رود.
- سایر اختلالات: این دسته اضافی شامل اشکالی از افسردگی یا اختلال دو قطبی است که در اثر مصرف برخی داروها، موادمخدر یا یک بیماری ایجاد می‌شوند. به‌عنوان مثال ابتلای انسان به یک بیماری مزمن یا سرطان، اعتیاد به الکل یا قرارگیری وی در معرض برخی سموم احتمالا موجب افسردگی می‌شود.
اشکال جدید اختلالات خلقی
با توجه به معیارهای تشخیصی اختلالات روانی، ۳ گونه جدید اختلالات افسردگی به شرح زیر هستند:
- اختلال تنظیم رفتارهای مخرب: این اختلال افسردگی عموما در کودکان زیر ۱۸ سال مشاهده می‌شود. تحریک‌پذیری مداوم، رفتارهای غیرطبیعی دوره‌ای و غالبا خشونت‌انگیز بدون هرگونه محرک خارجی قابل‌توجه و ناتوانی فوق‌العاده در کنترل رفتارها از جمله علائم این اختلال به‌شمار می‌روند.
- اختلال افسردگی مداوم: این بیماری شامل اختلالات افسردگی اساسی و مزمن بوده و برای مدت ۲ یا چند سال ادامه خواهد یافت. اختلال افسردگی مداوم پیش‌تر تحت‌عنوان اختلال دیستمی شناخته می‌شد و گونه‌ای خفیف‌تر از افسردگی به‌شمار می‌رفت.
- اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی: این اختلال بر اساس ظهور علائم خاص ۱ هفته پیش از شروع قاعدگی تشخیص داده شده و با شروع قاعدگی این علائم از بین می‌روند. نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری یا عصبانیت، اضطراب یا تنش و خلق‌وخوی افسرده و ناامیدکننده از جمله علائم اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی محسوب می‌شوند.
علائم
اختلالات خلقی می‌توانند بر توانایی فرد جهت انجام فعالیت‌های روزمره تاثیر منفی بگذارند. برخی افراد و به ویژه کودکان احتمالا علائم جسمانی افسردگی نظیر سردردهای غیرقابل توضیح یا سوزش معده را تجربه می‌کنند. با توجه به اشکال مختلف اختلالات خلقی، تاثیرات آن‌ها بر سبک زندگی نیز بسیار متفاوت خواهند بود. این علائم عموما شامل موارد زیر هستند:
- از دست دادن علاقه نسبت به فعالیت‌هایی که پیش‌تر لذتبخش بوده‌اند
- خوردن کمتر یا بیشتر از حد معمول
- مشکلات خواب نظیر بی‌خوابی یا خوابیدن بیش از حد
- گریستن بدون هرگونه دلیل قابل توضیح
- اضطراب
- احساس سستی و بی‌حالی
- احساس انزوا، غم و اندوه، ناامیدی و پوچی
- مشکل عدم تمرکز و حواس‌پرتی
- تصمیم‌گیری مشکل
- احساس گناه
- تحریک‌پذیری بالا
- فکر کردن به مرگ و خودکشی
علل
علل دقیق بروز اختلالات خلقی دقیقا روشن نیست؛ اما ظاهرا عوامل متعددی در این زمینه موثر هستند. عدم تعادل شیمیایی در مغز محتمل‌ترین عامل اختلالات خلقی محسوب می‌شود. وقایع استرس‌زا در زندگی نظیر مرگ، طلاق و تروما می‌توانند موجب افسردگی شوند؛ خصوصا اگر فرد دچار زمینه قبلی بوده یا به لحاظ ژنتیکی مستعد باشد.
تشخیص و درمان
اختلالات خلقی بایستی توسط یک متخصص بهداشت روان یا روانپزشک تشخیص داده شوند. در صورت مواجهه با علائم فوق یا افکار خودکشی برای مدت حداقل ۲ هفته سریعا بایستی نزد پزشک مراجعه نمایید. روش‌های درمان اختلالات خلقی شامل تجویز دارو، روان‌درمانی و گفتاردرمانی است. داروهای تجویز شده به تنظیم هورمون‌های شیمیایی در مغز کمک می‌کنند. بهترین راهکار عملی برای درمان اختلالات خلقی، روشی ترکیبی شامل روان‌درمانی و تجویز دارو است.