شکاف شخصیتی به نوعی اختلال تفکیک هویت (DID) اشاره دارد. این وضعیت نوعی اختلال روانی است که در آن فرد دارای ۲ یا چند شخصیت مجزا خواهد بود. افکار، اعمال و رفتارهای هر شخصیت می‌تواند با سایرین کاملا متفاوت باشد. تروما یا ضربه روحی به ویژه در دوران کودکی غالبا موجب بروز این اختلال می‌شود. اگرچه برای اختلال تفکیک هویت هیچ درمان مشخصی وجود ندارد؛ اما درمان طولانی‌مدت احتمالا به بیماران کمک می‌کند تا شخصیت‌های چندگانه خود را در قالب شخصیتی واحد ادغام نمایند.
اختلال شکاف شخصیتی چیست؟
شکاف شخصیتی اصطلاحی رایج برای اختلال تفکیک هویت به‌شمار می‌رود. در گذشته این بیماری تحت عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته شده بود. افراد مبتلا به DID دارای ۲ یا چند شخصیت مستقل هستند و اختلافات شخصیتی آن‌ها با تغییرات خلقی و رفتاری قابل توجیه نیست. شخص دچار DID دارای هویتی متناوب با تفاوت‌های قابل‌توجه است. این شخصیت‌ها غالبا به‌صورت کاملا مستقل از یکدیگر بوده و برای مدتی در شخص بیمار نمایان می‌شوند. در عین‌حال فرد هویت اصلی خود که شخصیت غالب وی محسوب می‌شود را کماکان حفظ خواهد کرد. به‌طور کلی شخصیت اصلی این افراد شکلی منفعل‌تر داشته و حتی از سایر شخصیت‌های آن‌ها نیز بی‌اطلاع است. هنگامی‌که تغییر شخصیت روی می‌دهد؛ هویت جدید دارای سوابقی مجزا و رفتارهایی متفاوت خواهد بود. این شخصیت‌ها غالبا به لحاظ ویژگی‌های زیر با یکدیگر متمایز هستند:
- نام
- سن
- جنسیت
- حالات و رفتارها
- خاطرات
- واژگان مورد استفاده
برای مثال شخصی که در زمان تولد به‌عنوان یک مرد شناخته شده است؛ ممکن دارای هویتی جایگزین در قالب یک زن باشد. در این‌حالت فرد احتمالا علائم جنسی و بیولوژیکی یک زن را تجربه خواهد کرد. تغییر بین شخصیت‌ها زمانی روی می‌دهد که فرد با استرس یا محرک خاصی مواجه شود.
علل و دلایل
علل دقیق ابتلا به اختلال DID کاملا شناخته نشده است. با این‌حال میان اختلال تفکیک هویت و ضربات روحی ارتباطی مستقیم وجود دارد. این وضعیت مشخصا در خصوص تروما یا سوء استفاده در دوران کودکی صادق است. ۹۰ درصد از مبتلایان به DID در اروپا، کانادا و ایالات‌متحده قربانی ضربات روحی شدید در دوران کودکی هستند. در این شرایط افراد برای ادغام جنبه‌های خاصی از هویت خود دچار چالش می‌شوند؛ هویتی که با گذشت زمان از هم پاشیده می‌شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم اختلال تفکیک هویت احتمالا تا حدودی متغیر خواهند بود؛ اما غالبا شاهد جابه‌جایی میان ۲ یا چند شخصیت مجزا خواهیم بود. علائم این اختلال شامل موارد زیر است:
- تجربه ۲ یا چند شخصیت مجزا که هرکدام دارای هویت و ادراک خاص خود هستند.
- تغییرات قابل‌توجه در احساسات شخصی بیمار
- شکاف‌های مکرر در حافظه و سوابق شخصی که از فراموشی عادی ناشی نمی‌شود.
- فراموش کردن خاطرات و از یاد بردن وقایع روزمره
با ظهور شخصیت جدید در فرد، وی غالبا از واژگان جدیدی استفاده کرده و رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهند. در برخی مواقع فرد بیمار عاداتی متفاوت از شخصیت اصلی خود نظیر سیگار کشیدن و رفتارهای خشونت‌آمیز را بروز خواهد داد. با جابه‌جایی شخصیت، فرد بیمار احتمالا علائم متفاوتی را تجربه خواهد کرد. برخی افراد احتمالا دچار اضطراب می‌شوند؛ چرا که احتمالا بابت تغییر شخصیت خود نگران هستند. برخی دیگر احتمالا دچار عصبانیت شده و بعضی دیگر اصلا متوجه تغییر شخصیت خود نمی‌شوند؛ اگرچه سایرین احتمالا به این موضوع پی می‌برند. سایر علائم احتمالی شامل موارد زیر است:
- فراموشی
- وقت ناشناسی
- شخصیت‌پردازی در دنیای خارج
- درگیر شدن در رفتارهای غیرمعمول
- اختلالات خواب
- خودکشی (بیش از ۷۰ درصد مبتلایان به اختلال تفکیک هویت دست به خودکشی می‌زنند)
ریسک فاکتورها
ضربه روحی غالبا موجب تحریک اختلال DID شده و یکی از ریسک فاکتورها به ویژه در دوران کودکی محسوب می‌شود. این ضربه روحی در اثر سوء استفاده جسمی، جنسی، روانی و غفلت عاطفی ایجاد خواهد شد. در برخی موارد کودک مورد سوء استفاده قرار نمی‌گیرد؛ اما در فضایی ناامن بزرگ می‌شود. در نتیجه کودک دچار استرس شدید شده و نهایتا با اختلال تفکیک هویت مواجه می‌شود. سایر اختلالات شایع که احتمالا در کنار DID بروز پیدا می‌کنند عبارتند از:
- اختلال شخصیت مرزی
- افسردگی
- اختلال مصرف موادمخدر
- اختلال استرس پس از سانحه
- اختلال اشتها
- اضطراب
- اختلال وسواس فکری
تشخیص
تشخیص اختلال DID فرآیندی زمانبر است. پزشکان به منظور تشخیص صحیح بیماری بایستی شخصیت‌های مختلف و نحوه تاثیر آن‌ها روی فرد را مدنظر قرار دهند. بعلاوه از آن‌جا که DID غالبا همراه با سایر اختلالات روی می‌دهد؛ لذا پزشکان پیش از تشخیص بایستی علائم مربوط به سایر اختلالات را رد نمایند.